Ας κάνουμε την ψυχική υγεία και την ευημερία παγκόσμια προτεραιότητα – Make Mental Health & Well-Being for All a Global Priority.Με αυτό το μήνυμα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας τιμά την ψυχική υγεία και φέτος.

Το μότο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σηματοδοτεί μια νέα αρχή για το χώρο της ψυχικής υγείας. Και αυτό γιατί δίνει την ευκαιρία όχι μόνο στα άτομα με ψυχικές παθήσεις και τις οικογένειες τους, αλλά καλεί και τις κυβερνήσεις, τους εργοδότες, τους εργαζόμενους και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς να συνεργαστούν για να χαρτογραφήσουν την πρόοδο, που έχει συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στην ψυχική υγεία. Ταυτόχρονα δίνει το έναυσμα να αναλυθεί τι χρειάζεται να κάνουμε σαν κοινωνία, για να διασφαλίσουμε ότι η Ψυχική Υγεία και Ευεξία γίνεται Προτεραιότητα για όλους.

Παρόλο που η πανδημία του κορονοϊού μοιάζει να βρίσκεται στο τέλος της και η ζωή να έχει επιστρέψει σε κανονικότητα, η αλήθεια είναι ότι συνεχίζει και είναι παρούσα με μικρότερη ένταση. Η νόσηση από τον covid φαίνεται να επηρεάζει άμεσα και σημαντικά, πέρα από την σωματική υγεία και την ψυχική.

Είναι γεγονός ότι ο COVID19 συνέβαλε να γίνει αντιληπτό ότι η προστασία και η βελτίωση της ψυχικής υγείας είναι πρωταρχικής σημασίας και αυτό γιατί η ψυχική υγεία παίζει καθοριστικό ρόλο στην καθημερινότητα του ατόμου και υπάρχει άμεση συνάφεια- συσχέτιση μεταξύ «μυαλού και σώματος».

Τα τελευταία δυόμιση χρόνια έχουν αναδυθεί προβλήματα, τα οποία προϋπήρχαν, και σε ακραίες κοινωνικές συνθήκες, εντάθηκαν σε μεγάλο βαθμό, όπως η έξαρση της βίας, σε όλες τις μορφές, η εξάρτηση του διαδικτύου σε επίπεδο εθισμού, η αύξηση περιστατικών αγχώδους διαταραχής και κατάθλιψης κά.

Τα παραπάνω έρχονται να επιβεβαιώσουν και οι έρευνες ότι δηλαδή καταγράφεται σημαντική αύξηση αγχώδους ή καταθλιπτικής συμπτωματολογίας, το οποίο εδράζεται τόσο στην κοινωνική απομόνωση που χρησιμοποιήθηκε ως μέτρο καταστολής εξάπλωσης του ιού όσο και η αίσθηση της «χαμένης» κανονικότητας, που βίωσε ο μέσος άνθρωπος. Η Ελλάδα κατατάσσεται σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για το 2021, στην 4η θέση διεθνώς για την κατάθλιψη, με συχνότητα 5,7% στον γενικό πληθυσμό, μετά την Ουκρανία με 6,3%, τις ΗΠΑ, την Εσθονία και την Αυστραλία με 5,9% και την Βραζιλία με 5,8%.

Στο χώρο της ψυχιατρικής η κατάθλιψη αποτελεί την πιο κοινή ψυχική διαταραχή, παγκοσμίως, ενώ εκτιμάται ότι το 2025, η μείζονα κατάθλιψη θα είναι η δεύτερη αιτία ανικανότητας, μετά τις ισχαιμικές καρδιοπάθειες. Η κατάθλιψη είναι διαφορετική από τις συνηθισμένες διακυμάνσεις της διάθεσης και τις συναισθηματικές αντιδράσεις στις προκλήσεις της καθημερινής ζωής. Το πάσχον άτομο υποφέρει και συνήθως λειτουργεί ανεπαρκώς στις ποικίλες εκφάνσεις της καθημερινότητας, στη δουλειά, στο σπίτι, στους φίλους, στην οικογένεια κά. Σε ακραίες συνθήκες, η κατάθλιψη μπορεί να οδηγήσει και σε αυτοκτονία. Πάνω από 700.000 άνθρωποι πεθαίνουν λόγω αυτοκτονίας κάθε χρόνο. Η αυτοκτονία είναι η τέταρτη κύρια αιτία θανάτου στις ηλικίες 15-29 ετών.

Παρόλο που υπάρχουν αποτελεσματικές θεραπείες για τις ψυχικές διαταραχές, υπάρχει ποσοστό ανθρώπων που δεν λαμβάνει καμία θεραπεία. Τα εμπόδια για την αποτελεσματική φροντίδα των ψυχικά ασθενών περιλαμβάνουν την έλλειψη οικονομικών πόρων, την έλλειψη εκπαιδευμένων παρόχων υγειονομικής περίθαλψης αλλά και το κοινωνικό στίγμα που σχετίζεται με τις ψυχικές διαταραχές.

Ταυτόχρονα, ενώ καταγράφεται σημαντικό ποσοστό ανθρώπων που δεν λαμβάνουν καμία θεραπεία, οι ειδικοί της ψυχικής υγείας έρχονται αντιμέτωποι και με μια νέα πραγματικότητα στο χώρο των ψυχιατρικών φαρμάκων και ειδικότερα στην κατάχρηση έως και αλόγιστη χρήση ηρεμιστικών και ψυχοτρόπων ουσιών. Η ψυχική πίεση της πανδημίας και η εκδήλωση περιστατικών άγχους/ αυπνίας/ έντασης/ θλίψης για την απώλεια μιας κανονικότητας, δεν δικαιολογούν την αλόγιστη χρήση των ηρεμιστικών για την «πρόσκαιρη» αντιμετώπιση μιας δύσκολης κατάστασης.

Σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν διεξαχθεί έρευνες οι οποίες κρούουν το κώδωνα του κινδύνου για την αλόγιστη χρήση βενζοδιαζεπινών και οπιοειδών.

Ερευνητές του Εθνικού Ινστιτούτου Κατάχρησης Ναρκωτικών της Αμερικής εξέτασαν το γιατί οι άνθρωποι κάνουν αλόγιστη χρήση αυτών των φαρμάκων. Μεταξύ των περασμένων ετών, άτομα που έκαναν υπερβολική χρήση βενζοδιαζεπινών, το 46,3% ανέφερε ότι το κίνητρο τους ήταν η χαλάρωση ή η ανακούφιση από την ένταση, ακολουθούμενο από τη βοήθεια στον ύπνο (22,4%). Περίπου το 5,7% ανέφερε ότι ο «πειραματισμός» ήταν το κύριο κίνητρό του για κακή χρήση και το 11,8% ανέφερε ότι τα χρησιμοποίησε για να ανεβάσουν τη διάθεση τους ή απλά επειδή έχουν αποκτήσει εξάρτηση από αυτά.

Το πιο εντυπωσιακό εύρημα των ερευνών είναι ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά κατάχρησης σημειώθηκαν στις περιπτώσεις που ελάμβαναν τις βενζοδιαζεπίνες είτε από φίλους ή συγγενείς. Μόνο το 20% περίπου των συμμετεχόντων στις έρευνες λάμβαναν την δραστική ουσία κατόπιν εντολής ψυχιάτρου.

Να σημειωθεί ότι, ως χημική ουσία, οι βενζοδιαζεπίνες δρουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα, προκαλούν καταστολή, μυϊκή χαλάρωση και μειώνουν τα επίπεδα άγχους. Όταν χρησιμοποιούνται, κατόπιν συνταγογράφησης και στο πλαίσιο ειδικής εξατομικευμένης θεραπείας, μπορούν να είναι αποτελεσματικές για τη θεραπεία του άγχους και της αϋπνίας.

Οι ψυχίατροι προτείνουν ότι οι ενήλικες που χρησιμοποιούν βενζοδιαζεπίνες θα πρέπει να αξιολογούνται κατά την έναρξη και σε συνεχή βάση, από τον ιατρό που τους παρακολουθεί, για ένα ευρύ φάσμα ψυχικών, ψυχιατρικών και γενικών ιατρικών καταστάσεων.

Και μόνο συγκεκριμένα ευρήματα διάγνωσης, επιτρέπουν τη χρήση βενζοδιαζεπινών και μόνο σύμφωνα με τις οδηγίες του ιατρού – ψυχιάτρου. Και φυσικά με την προϋπόθεση ότι αυτά τα συνταγογραφούμενα φάρμακα δεν μοιράζονται με άλλους.

Παράλληλα, οι υπόλοιποι επαγγελματίες υγείας πρέπει να συνεχίσουν να είναι προσεκτικοί πριν συνταγογραφήσουν βενζοδιαζεπίνες και όταν αυτό κριθεί σκόπιμο, να γίνεται πάντα σε συνεργασία με εξειδικευμένο ψυχίατρο.

Τιμώντας την ψυχική υγεία καθημερινά βρισκόμαστε σε εκείνη την χρονική στιγμή όπου τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις και οι διακρίσεις, που διέπουν το φάσμα της ανθρώπινης ζωής και δράσης γύρω από θέματα που αφορούν στην υγεία και ειδικά την ψυχική πρέπει να καταρριφθούν.

Όπως νοσεί το σώμα έτσι μπορεί να νοσήσει και η ψυχή. Και όπως σε όλες τις ασθένειες έτσι και στην ψυχική, θα πρέπει η ίαση της να αποτελεί προτεραιότητα για τον ίδιο τον ασθενή. Ας γίνει η Ψυχική Υγεία και Ευεξία Προτεραιότητα για όλους μας!

Νίκος Στ. Μανούσης

Ψυχίατρος-Νευρολόγος

Επίτιμος Επιστημονικός Διευθυντής

Ψυχιατρικής Κλινικής Γαλήνη

τ. Αντιπρόεδρος ΔΙΙΚΩ