Η Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη που βρίσκεται από χθες στη Ρόδο και ο Περιφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου, Γιώργος Χατζημάρκος, εγκαινίασαν το έργο της ανάδειξης και διαμόρφωσης του αρχαιολογικού χώρου της Φιλερήμου.

“Πάντα τέτοια. Σας ευχαριστούμε πολύ για όλα” είπε ο Περιφερειάρχης στην Υπουργό Πολιτισμού, αφού έκοψαν την κορδέλα και η κα Μενδώνη απάντησε: “Εχουμε ακόμη πολλά να κάνουμε”, επιισφραγίζοντας για μια ακόμη φορά την εξαιρετική και πολύ αποδοτική συνεργασία της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και του Υπουργείου Πολιτισμού, συνεργασία η οποία έχει αφήσει το αποτύπωμά της σε σειρά εμβληματικών έργων σε νησιά του Νοτίου Αιγαίου, κεφαλαιώδους σημασίας για το πολιτιστικό κεφάλαιο της χώρας, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Εθνικό Θέατρο της Ρόδου.

Το έργο, ένα ακόμα μέσα στη μακρά λίστα έργων πολιτισμού στα νησιά του Νοτίου Αιγαίου που χρηματοδοτεί η Περιφέρεια με πόρους που της αναλογούν από το ΕΣΠΑ, εντάχθηκε  το 2017 με απόφαση του Περιφερειάρχη Γιώργου Χατζημάρκου στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Νότιο Αιγαίο 2014 – 2020.

Το έργο αφορά στην ανάδειξη και διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου Ακρόπολης Φιλερήμου της Ρόδου, ο οποίος αποτελεί ένα προστατευόμενο σύνολο φυσικού κάλλους και ιστορικών μνημείων που περιλαμβάνει ερείπια Βυζαντινού κάστρου με προσθήκες της Ιπποτοκρατίας και της Ιταλοκρατίας, μεσαιωνικό ναό, ιταλικό μοναστήρι, αρχαία και παλαιοχριστιανικά κτιριακά λείψανα και τον βυζαντινό ναό του Αγίου Γεώργιου του «Χωστού».

Για την ανάδειξη του χώρου πραγματοποιήθηκαν εργασίες συντήρησης του τείχους και αποκατάστασης των κτισμάτων,του Βυζαντινού Κάστρου (απαρτίζεται από τρεις πύργους και νεότερο κτίσμα), προκειμένου να χρησιμοποιηθούν μελλοντικά για περιοδικές εκθέσεις της Εφορείας Αρχαιοτήτων, καθώς και εργασίες συντήρησης σωζόμενης τοιχογραφίας στο νεότερο κτίσμα του βυζαντινού κάστρου.

Έγιναν επίσης εργασίες συντήρησης του βυζαντινού ναού Αγίου Γεώργιου του «Χωστού» καθώς και εργασίες επισκευής και αναδιοργάνωσης υφιστάμενων χώρων υγιεινής προκειμένου να περιληφθούν αποθηκευτικοί χώροι και χώροι υγιεινής για ΑμεΑ,  αντικατάσταση του ξύλινου περιπτέρου – εκδοτηρίου,  σήμανση θέσεων στάθμευσης και διαμόρφωση νησίδων πρασίνου,  συντήρηση μεταλλικής περίφραξης της Ιταλοκρατίας και αντικατάσταση νεότερου συρματοπλέγματος με νέο μεταλλικό κιγκλίδωμα,  αποψίλωση και εξυγίανση της υφιστάμενης βλάστησης, φυτεύσεις, φυτοφράκτες,  συντήρηση υφιστάμενων μονοπατιών, διορθωτικές επεμβάσεις στις αλέες, στα διαμορφωμένα σημεία θέασης – στάσης και στα πλατώματα, μικρής κλίμακας εργασίες συντήρησης και ανάκτησης λίθινων κατασκευών, τοιχίων και πεζουλιών της Ιταλικής περιόδου,  κατασκευή μονοπατιού για πρόσβαση αυτοκινήτων και ΑμεΑ, συντήρηση και επαναλειτουργία υφιστάμενων υποδομών – δίκτυα ομβρίων,  εγκατάσταση σύγχρονων υποδομών (ηλεκτροδότηση, τοποθέτηση φωτιστικών σωμάτων, ύδρευση, άρδευση, κλιματισμός, θέρμανση, αποχέτευση, αναβάθμιση τηλεφωνικού δικτύου και εγκατάσταση δικτύου Internet, σύστημα ασφάλειας, τοποθέτηση αλεξικέραυνου, πυρόσβεση), καθώς και  φωτογραφική τεκμηρίωση, δίγλωσσο ενημερωτικό φυλλάδιο, φυλλάδια Braille, πινακίδες ενημέρωσης κοινού, μακέτα αφής του χώρου για τυφλούς, σχεδιασμός και παραγωγή ψηφιακής εφαρμογής ενημέρωσης του κοινού.

Το Μνημείο

Ο αρχαιολογικός χώρος καταλαμβάνει το πλάτωμα στην κορυφή του ομώνυμου λόφου, στο ΒΔ τμήμα της νήσου. Εκεί βρίσκεται η ακρόπολη της αρχαίας πόλης της Ιαλυσού, μιας από τις τρεις πόλεις-κράτη της αρχαίας Ρόδου, που πρωτοστάτησε στο συνοικισμό του 408/407 π.Χ. Από τα μνημεία της αρχαίας ακρόπολης σώζονται μόνο τα θεμέλια του δωρικού ναού της Αθηνάς Πολιάδος και του Διός Πολιέως, ανάμεσα σε κτίσματα των μεσαιωνικών χρόνων. Ήταν πρόστυλος εξάστυλος ναός, με τετράστυλο πρόναο εν παραστάσι. Στο σηκό του υπήρχε κορινθιακή κιονοστοιχία σε σχήμα Π που περιέβαλλε το λατρευτικό άγαλμα. Ο ναός χρονολογείται στο τέλος του 4ου αι. π.Χ., αλλά η λατρεία στο πλάτωμα ανάγεται τουλάχιστον στον 9ο αι. π.Χ. Κατά τον 5ο-6ο αι. μ.Χ. μέρος του ναού καταπατήθηκε από μεγάλη τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική, της οποίας διατηρείται σε καλή κατάσταση το βαπτιστήριο.

Σε μικρό πλάτωμα που σχηματίζεται στην απόκρημνη ΝΔ πλαγιά του λόφου, περίπου 30 μ. χαμηλότερα από το νοτιότερο τμήμα του χώρου, κτιστή σκάλα οδηγεί στη Δωρική Κρήνη του 4ου αι. π.Χ., ένα από τα κομψότερα μνημεία της Δωδεκανήσου. Πρόκειται για κτιστό πώρινο στωικό οικοδόμημα σε σχήμα Π, με εξάστυλη δωρική κιονοστοιχία εν παραστάσι. Η σημερινή κατάσταση της κρήνης οφείλεται στην Ιταλική αναστήλωση του 1927-1928.

Στην αρχαιότητα η ακρόπολη ονομαζόταν Αχαΐα πόλις, ενώ μετά το Συνοικισμό ήταν γνωστή ως Οχύρωμα. Η σημερινή ονομασία Φιλέρημος ανάγεται στην όψιμη βυζαντινή περίοδο, από την οποία διασώζονται λείψανα οχυρού περιβόλου που έστεφε την κορυφή του λόφου. Κατά την ιπποτοκρατία (1309-1522) παρατηρείται μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα στο χώρο, στην οποία οφείλεται και η εξαφάνιση πολλών αρχαίων μνημείων. Σε καλή σχετικά κατάσταση διατηρείται το μεσαιωνικό φρούριο στην Α πλευρά του χώρου, που αναστηλώθηκε επί ιταλοκρατίας (1912-1943).

Η πρώτη μεσαιωνική εκκλησία της Παναγίας, που ανάγεται στις αρχές του 14ου αι., αντικατέστησε παλαιότερο βυζαντινό ναό. Αργότερα, στον ύστερο 15ο αι., ενσωματώθηκαν στην αρχική εκκλησία δύο παρεκκλήσια με σταυροθόλια, αναστηλωμένα σήμερα. Στα στηρίγματα των τόξων του βορειότερου από αυτά σώζονται θυρεοί του μεγάλου μαγίστρου Aubusson, ενώ σε οξυκόρυφη κόγχη του νοτιότερου βρισκόταν η περίφημη εικόνα της Παναγίας της Φιλερήμου, παλλάδιο της ιπποτικής Ρόδου. Στην ίδια οικοδομική φάση ανήκει και το αναστηλωμένο κωδωνοστάσιο, που κτίστηκε στη θέση της μεσαίας αψίδας της παλαιοχριστιανικής βασιλικής.

Στα Δ του αρχαίου ναού υπήρχε, λαξευμένη στο μαλακό φυσικό βράχο, βυζαντινή κρύπτη (καμαροσκεπής δεξαμενή απ’ όπου ανέβλυζε το αγίασμα) που πρέπει να αποτελούσε μέρος δίχωρης βυζαντινής εκκλησίας, από την οποία σήμερα λείπει όλο το υπέργειο τμήμα. Αργότερα σφραγίστηκε η πηγή με το αγίασμα και η δεξαμενή μετατράπηκε στη μονόχωρη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Χωστού, με δυτικότροπες τοιχογραφίες του 14ου αι.

H σύγχρονη εικόνα του αρχαιολογικού χώρου οφείλεται κατά πολύ στις ευρείας κλίμακας διαμορφώσεις και αναστηλωτικές επεμβάσεις των Ιταλών, που ενέταξαν το μεσαιωνικό ναό σε καθολικό μοναστήρι των Φραγκισκανών μοναχών. Σήμερα η αναστηλωμένη εκκλησία έχει μετατραπεί σε ορθόδοξο ναό της Παναγίας.