Άρθρο του Ιωάννη Φλεβάρη
Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω, ΜSc Διεθνείς Σχέσεις, MSc Αρχαίο Θέατρο
 

Η Ελλάδα προσπάθησε επί δεκαετίες να οριοθετήσει την υφαλοκρηπίδα της στο Λιβυκό Πέλαγος, χωρίς αποτέλεσμα.

Η Τουρκία αντίθετα εκμεταλλευόμενη |πρόσωπα και πράγματα πέτυχε πολύ σύντομα εντός λίγων μηνών, να ανατρέψει κάθε δεδομένο που υπήρχε διεθνώς ως προς τις θαλάσσιες οριοθετήσεις συνάπτοντας με την ευρισκόμενη σε εσωτερική αστάθεια και υπό συνθήκες διχοτόμησης και εμφυλίου πολέμου Λιβύη, υπογράφοντας Σύμφωνο θαλασσίων Ζωνών υπό τη μορφή Memorandum of Understanding (MoU) που εξ αντικειμένου αποτελεί διεθνή συνθήκη.

Η ευθύνη της αποτυχίας οριοθέτησης κατά αιτιολογημένη άποψη βαρύνει την ελληνική πλευρά καθώς, άσχετα με το τι ακολουθήσε πράγμα αντικειμενικά απρόβλεπτο και καινοφανές, μπορούσε να θέσει ως εκ των προτεραιοτήτων της εξωτερικής της πολιτικής την διευθέτηση του ζητήματος της υφαλοκρηπίδας και κατ επέκτασιν της ΑΟΖ σε μια περιοχή αποδεδειγμένα πλούσια σε κοιτάσματα υδρογονανθράκων και φυσικούς πόρους, σημαντική γεωπολιτικά που πάντα εμφάνιζε ενδιαφέρον για την Ελλάδα. Η οριοθέτηση σε μια τέτοια περιοχή με τεράστιο ενεργειακό και οικονομικό ενδιαφέρον αποτελούσε εξ ορισμού κατεπείγον.
 

Μετά τα τουρκολιβυκά memoranda, έχουν καταστεί διαμετρικά αντίθετες οι θέσεις των δυο χωρών, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι τα MoU επιβλήθηκαν σρ μία ασταθή Κυβέρνηση που ασκούσε έλεγχο μόνο στο δυτικό τμήμα της χώρας, με αντάλλαγμα στρατιωτική βοήθεια για την διάσωση και επιβίωση της.

Η Λιβύη δεν είναι μέλος της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας (UNCLOS). Οι προηγηθείσες διαπραγματεύσεις της με την Ελλάδα βασίστηκαν στο εθιμικό δίκαιο. Δεν αναγνώριζε δικαίωμα επήρειας και υφαλοκρηπίδας στη νήσο Γαύδο που βρίσκεται νότια της Κρήτης. Τούτο κατά το Δίκαιο της Θάλασσας κατά την κρατούσα νομολογία των διεθνών δικαστηρίων δεν ευσταθεί αφού η νήσος κατοικείται και διαθέτει τοπική οικονομία όμως οι θαλάσσιες ζώνες καθορίζονται με συμφωνίες. Ως προς τη Γαύδο και η Τουρκία υποστήριζε το 2011 αλλά και παλαιότερα ότι, δεν έχει υφαλοκρηπίδα.

Η Ελλάδα ακολούθησε τη μέθοδο οριοθέτησης της μέσης γραμμής – ίσης απόστασης. Αντικειμενικά η διαφορά με τη Λιβύη δεν ήταν μεγάλη και μπορούσε να γεφυρωθεί με παρέκκλιση από την πάγια μεθοδολογία. Η ελληνική πλευρά είχε επικεντρώσει τη στρατηγική της στο να μην υπάρξει περίπτωση αναλογικής εφαρμογής στο Καστελλόριζο, της οποιασδήποτε συμφωνίας μειωμένης επήρειας μικρής ελληνικής νήσου στις θαλάσσιες οριοθετήσεις με γειτονικές χώρες.

Η περίπτωση της Γαύδου θα μπορούσε να παραπεμφθεί με κατάλληλους χειρισμούς και σημαντικά ποσοστά ευδοκίμησης των ελληνικών επιδιώξεων στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (ΔΔΔ) πράγμα που όμως δεν έγινε με πολιτική ευθύνη των Κυβερνήσεων που χειρίστηκαν το θέμα. Η πιθανή θετική έκβαση μιας τέτοιας επιλογής θα αποτελούσε δεδικασμένο για την υφαλοκρηπίδα της Μεγίστης και θα έδινε τακτικό πλεονέκτημα στην Ελλάδα έναντι της Τουρκίας στα ζητήματα της οριοθέτησης στο Αιγαίο. Η εκτίμηση αυτή δεν παραγνωρίζει την πραγματικότητα των διαχρονικά δύσκολων διαπραγματεύσεων με τη Λιβύη, ούτε το γεγονός ότι η αφρικανική χώρα συμπορεύεται με την Τουρκία στα θέματα του Δικαίου της θάλασσας και των οριοθετήσεων ήδη από τη δεκαετία του 1970. Δεν είναι τυχαίο ότι οι δυο αυτές χώρες δεν υπήρξαν μεταξύ των συμβαλλομένων κρατών το 1982 στην Τζαμάικα, πράγμα που σχεδόν αποσιωπείται στην ελληνική αρθρογραφία και βιβλιογραφία

Από την δεκαετία του 1980, εποχή διακυβέρνησης του Μουαμάρ Καντάφι, η Λιβύη υποστηρίζει ότι ο τεράστιος σε έκταση, κόλπος της Συρτής θεωρείται «κλειστός κόλπος» σύμφωνα με τον σχετικό ορισμό του Δικαίου της θάλασσας. Επέλεξε τη μέθοδο της ευθυδικίας (equity) επιμένοντας στη ορθότητα του κλεισίματος.. Πιθανή πρόθεση αναγνώρισης του κλειστού κόλπου σύμφωνα με τις επιδιώξεις της Λιβύης, πράγμα που θα σήμαινε ότι καμία άλλη χώρα δεν μπορεί να διαθέτει ΑΟΖ εντός αυτού, ίσως μετακινούσε τις Λιβυκές θέσεις για τη Γαύδο.

Τα δεδομένα όμως έχουν πλέον μεταβληθεί. Θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι υπήρχε δυνατότητα ήδη από την δεκαετία του 1980 να ολοκληρωθούν οι θαλάσσιες οριοθετήσεις με την βορειο-αφρικανική χώρα λόγω των αγαστών σχέσεων και της αλληλοϋποστήριξης του Πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου με τον απόλυτο ηγέτη της Συνταγματάρχη Καντάφι, ατυχώς όμως δεν υπήρξε επίμονη ελληνική πρωτοβουλία στην κατεύθυνση αυτή.

Πρέπει να σημειωθεί ότι το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης οριοθέτησε την υφαλοκρηπίδα Λιβύης - Μάλτας το 1985 και η οριοθέτηση ΑΟΖ συμπίπτει με την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας. Γίνεται αναφορά στο ότι «μπορεί να υπάρξει υφαλοκρηπίδα χωρίς ΑΟΖ δεν μπορεί να υπάρξει ΑΟΖ χωρίς υφαλοκρηπίδα».

Ανεξάρτητα από την νομολογιακή αξία της απόφασης αυτής σε διπλωματικό επίπεδο διαπιστώνουμε να εξυφαίνεται από το έτος 2020 μια αξιοπερίεργη τριμερής σύμπραξη και συνεργασία μεταξύ Τουρκίας – Λιβύης – Μάλτας με τον τουρκικό παράγοντα να προσπαθεί να προσεταιριστεί την μικρή νησιωτική χώρα προσφέροντας ανταλλάγματα που πιθανόν να αφορούν επέκταση θαλασσίων ζωνών εις βάρος της Λιβύης κατά το «πρότυπο» των MoU, για να αποκτήσει φωνή υπέρ των θέσεων του εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό για την ελληνική διπλωματία αποτελεί μια γεωπολιτική πρόκληση την οποία δέον είναι να αντιμετωπίσει. Η Μάλτα δεν πρέπει να εγκαταλειφθεί αμαχητί στην αγκάλη της γείτονος.
 

Η Ελλάδα με τον Νόμο 4001/2011 για την εξερεύνηση υδρογονανθράκων, τοποθετήθηκε ως προς το εσωτερικό της δίκαιο στο ζήτημα της οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ με τη Λιβύη, δίνοντας πλήρη δικαιώματα στο νησί της Γαύδου. Υποστηρίζεται ότι με τον τρόπο αυτό, η Ελλάδα όρισε μονομερώς, τα όρια της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής της Ζώνης με τη Λιβύη, δηλώνοντας την πλήρη επήρεια της Γαύδου.

Στην σπαρασσόμενη από τον εμφύλιο πόλεμο χώρα ο ηγέτης της Ανατολικής Λιβύης Στρατάρχης Χαφτάρ ηγέτης του Εθνικού Λιβυκού Στρατό (LNA) επεδίωξε να επικρατήσει εδαφικά και να καταλάβει την εξουσία από την διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Τρίπολης. που υποστηρίζεται ανοιχτά από την Τουρκία με Σύριους μισθοφόρους και πολεμικό υλικό χωρίς να επιτύχει τον στόχο του, εξ αυτού του λόγου.

Η τουρκική ανάμειξη καταφέρει να διασώσει την ασταθή κυβέρνηση Σάρατζ παραβιάζοντας απροκάλυπτα το διεθνές εμπάργκο όπλων που είχε επιβληθεί στους εμπολέμους. Δεν υπέστη σοβαρές κυρώσεις από τη διεθνή κοινότητα, παρά μόνο φραστικές επιπλήξεις για τις οποίες η Τουρκία όπως κάθε αναθεωρητική δύναμη αδιαφορεί. Η επιχείρηση IRINI» της EUNAVFORMED στο πλαίσιο της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας για ειρήνευση στη Λιβύη, της Ευρωπαϊκής Ένωσης για νηοψίες σε πλοία που παραβιάζουν το εμπάργκο, καρκινοβατεί. Η Κυβέρνηση της Τρίπολης εξ αυτού του λόγου είχε σταθεροποιηθεί πλην όμως με ισχυρή παρέμβαση της Αιγύπτου που προειδοποίησε με στρατιωτική επέμβαση αν οι Κυβερνητικές Δυνάμεις κινηθούν προς την πόλη της Σύρτης, δεν επιχείρησε προέλαση ανατολικά.

Την ίδια χρονική περίοδο τουρκικά οπλικά συστήματα καταστράφηκαν από αεροπορική επιδρομή αγνώστων μαχητικών αεροσκαφών γαλλικής κατασκευής. Σημαντική εξέλιξη στην πορεία του εμφυλίου εκτός από την τουρκική παρέμβαση, αποτελεί σίγουρα η Αιγυπτιακή στήριξη στον ηγέτη του LNA με ενίσχυση και από άλλες Αραβικές χώρες όπως τα ΗΑΕ.

Οι πιθανότητες μιας ευνοϊκής συμφωνίας για την Ελλάδα αυξάνονται, εάν ο στρατηγός Χαφτάρ που εδρεύει στο Τομπρούκ και εκφράζει θέσεις προσέγγισης και συνεννόησης με την Αθήνα, διατηρήσει πολιτικό ρόλο ή η χώρα διχοτομηθεί. Η προσπάθεια ειρήνευσης και γεφύρωσης του χάσματος μέσω μεταβατικής κυβέρνησης βρίσκεται σήμερα σε εξέλιξη. Ίδωμεν… Στη Λιβύη τα πάντα εξακολουθούν να βρίσκονται στην κόψη του ξυραφιού.