H μορφή στην οποία σώζεται σήμερα το κτίριο χρονολογείται στους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους. H ρωμαϊκή οικία οργανώνεται γύρω από τρία αίθρια, εκ των οποίων τα δύο δημιουργούν περιστύλια ροδιακού τύπου (δηλ. περιβάλλονται από διώροφες στοές με κίονες). Τα αίθρια διακοσμούν εξαιρετικά ψηφιδωτά δάπεδα. Η οικία αποτελείται από 36 δωμάτια και τρεις εσωτερικές περίστυλες αυλές (αίθρια). Απέναντι από την είσοδο βρέθηκε βάση αγάλματος ή στήλης με την επιγραφή «AΠAΛEΞIKAKOΣ? (=αυτός που διώχνει το κακό). Τα παράθυρα στον τοίχο πίσω από την είσοδο βλέπουν στην πρώτη αυλή, όπου υπάρχει δεξαμενή νερού και ψηφιδωτό δάπεδο με παράσταση πάνθηρα που κατασπαράζει ελάφι. Γύρω από την αυλή ανοίγονται δωμάτια που κοσμούνται με ψηφιδωτά δάπεδα, ανάμεσά τους το ψηφιδωτό με παράσταση θαλασσίου βυθού που εκτίθεται σήμερα στο αρχαιολογικό Μουσείο, και τοιχογραφία με παράσταση ανδρός.
Στο μεγάλο νότιο περιστύλιο με τη μικρή δεξαμενή νερού στο κέντρο βλέπει ο ανδρώνας (κύριο δωμάτιο της οικίας) και άλλα δωμάτια με ίχνη ορθομαρμάρωσης και ψηφιδωτά δάπεδα με γεωμετρικά κοσμήματα, παραστάσεις τίγρης, πάνθηρα κτλ. Στη βορειοδυτική γωνία του περιστυλίου, κοντά στη σκάλα που οδηγεί στον όροφο ήταν οι βοηθητικοί χώροι (μαγειρείο κ.ά.). Ο ανδρώνας επικοινωνεί μέσω μιας θύρας στο δυτικό τοίχο του με μεγάλη αίθουσα (τρικλίνιο) με μαρμαροθέτημα στο δάπεδο και ορθομαρμάρωση στους τοίχους. Στη βόρεια πλευρά της ανοίγεται το τρίτο αίθριο του σπιτιού με δεξαμενή νερού και ψηφιδωτό δάπεδο με παράσταση Νηρηίδας σε ιππόκαμπο. H κεντρική παράσταση πλαισιώνεται από πάνθηρες και δελφίνια.
Όλα τα ψηφιδωτά που βρέθηκαν στην Casa Romana χρονολογούνται στον 3ο αι. μ.X.. Στο κτίριο βρέθηκαν όμως και αγάλματα Νυμφών, Αθηνάς κλπ., καθώς και το ψηφιδωτό δάπεδο με παράσταση θαλασσίου βυθού που χρονολογούνται στο τέλος της ελληνιστικής εποχής.
Η ρωμαϊκή οικία ανασκάφηκε το 1933 από τον Ιταλό αρχαιολόγο L. Laurenzi και αναστηλώθηκε το 1940.
Πηγή: kosinfo.gr