Έθιμα και παραδόσεις, που έχουν τις ρίζες στο βάθος των αιώνων, θα αναβιώσουν και φέτος, στις 6 Ιανουαρίου, κατά τον εορτασμό των Φώτων σε διάφορες περιοχές της χώρας. Η θρησκευτική κατάνυξη ανταμώνει με το ξεφάντωμα την ημέρα των Θεοφανίων, γιορτή κατά την οποία, όπως πιστεύει ο λαός, φεύγουν οι καλικάντζαροι.

Καθ' όλη τη διάρκεια του τριημέρου των Φώτων (Αγιασμού, Θεοφάνια, Αγίου Ιωάννη) γιορτάζεται και μία υπολανθάνουσα λατρεία προς το νερό. Τα νερά θεωρούνται παντού αγιασμένα. Κανείς πια δεισιδαιμονικός φόβος από τις νύχτες και τα ξωτικά του χειμώνα.

Κατά τα Θεοφάνια φανερώθηκε η τριαδικότητα του Θεού, η Αγία Τριάδα. Λέγονται όμως και «Φώτα», γιατί κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, την παραμονή των Θεοφανίων βαπτίζονταν οι οπαδοί της νέας θρησκείας. Η αναζήτηση της καθάρσεως από τον άνθρωπο αντικατοπτρίζεται ακόμη και στις αρχαίες θρησκείες.

Αυτή τη μέρα ξεκινά και η αντίστροφη μέτρηση για τους καλικάντζαρους. Στις 5 Ιανουαρίου, παραμονή των Θεοφανίων, τα αερικά, τα παγανά, οι καλκάδες, οι γνωστοί σε όλους μας καλικάντζαροι, που έκαναν την εμφάνισή τους στον επάνω κόσμο με την αρχή του Δωδεκαήμερου, εγκαταλείπουν τις εγκόσμιες αταξίες τους και ξαναγυρίζουν στο αιώνιο έργο τους: Να κόψουν το δέντρο, που κρατάει τον κόσμο, ώστε να γκρεμιστεί και να χαθεί, για να εκδικηθούν τους ανθρώπους.

Στην ανατολική Μακεδονία ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο εορτασμός των Θεοφανίων στη Δράμα με πληθώρα εκδηλώσεων και δρώμενων. Σκοπός τους είναι η εξασφάλιση της καλοχρονίας, δηλαδή η καλή υγεία και η πλούσια γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή. Μαύρες κάπες, δέρματα ζώων, μάσκες, κουδούνια και θόρυβοι, στάχτη και σταχτώματα, χοροί και αγερμοί, αναπαράσταση οργώματος και σποράς, πλούσιο φαγοπότι και ευχές επιδιώκουν να επενεργήσουν στην καρποφορία της φύσης.

Θεοφάνεια - ήθη - έθιμα - γιορτή - Δράμα - Μπαμπούγερα
Σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων από την πόλη της Δράμας βρίσκεται το Μοναστηράκι, όπου κάθε χρόνο, στις 6 Ιανουαρίου, την ημέρα των Θεοφανίων, αναβιώνει το έθιμο των Αράπηδων. Έχει τις ρίζες του στην αρχαία ελληνική θρησκεία και πιο συγκεκριμένα στις διονυσιακές τελετές, ενώ έχει δεχτεί και χριστιανικές επιρροές.

Οι Αράπηδες είναι μια εθιμική παράσταση (δρώμενο) με έντονα την υπερβολή, το μαγικό και το λατρευτικό στοιχείο, στην οποία συμμετέχουν οι κάτοικοι της περιοχής. Είναι μία από τις μεταμφιέσεις του Δωδεκαημέρου (25/12-6/1) που γίνονται στο Νομό Δράμας και πιο συγκεκριμένα στο Μοναστηράκι, στο Βώλακα, στην Πετρούσα, στον Ξηροπόταμο, στους Πύργους και στην Καλή Βρύση.

Θεοφάνεια - ήθη - έθιμα - γιορτή - Δράμα - Αράπηδες
Το ίδιο έθιμο συναντάμε επίσης και στα χωριά Βώλακας, Πετρούσα και Ξηροπόταμος. Αναβιώνει επίσης κάθε χρόνο και στη Νίκησιανη του Δήμου Παγγαίου στο νομό Καβάλας.

Στη Νέα Καρβάλη, ανατολικά της Καβάλας, κάθε χρόνο την παραμονή των Θεοφανίων αναβιώνουν τα «Σάγια», ένα έθιμο που τηρούνταν σε όλη την Καππαδοκία.

Το έθιμο αποτελεί μια τελετουργική πράξη με χορό και τραγούδι γύρω από αναμμένες πυρές.

Θεοφάνεια - ήθη - έθιμα - γιορτή - Καβάλα - Σάγια
Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα των Θεοφανίων, τα «ραγκουτσάρια», αναβιώνει κάθε χρόνο στην πόλη της Καστοριάς, όπου οι κάτοικοι μεταμφιέζονται για να ξορκίσουν το κακό.

Φορούν τρομακτικές μάσκες που έχουν συμβολικό χαρακτήρα και περιφέρονται στους δρόμους κάνοντας εκκωφαντικούς θορύβους με τα κουδούνια τους. Συνηθίζουν να ζητούν από τον κόσμο την ανταμοιβή τους, επειδή όπως συνηθίζουν να λένε είναι το αντίτιμο για να διώξουν τα κακά πνεύματα.

Θεοφάνεια - ήθη - έθιμα - γιορτή - Καστοριά - Ραγκουτσάρια
Στο Παλαιόκαστρο της Χαλκιδικής αναβιώνει το έθιμο των Φωταράδων, όπου ομάδα καλαντιστών εκλέγει τον «βασιλιά» και όλοι μαζί πηγαίνουν στην εκκλησία του χωριού, όπου η νέα κεφαλή κάνει τρεις μετάνοιες μπροστά στην εικόνα του Αγίου Αθανασίου, ζητώντας την ευχή του. Οι Φωταράδες καταλήγουν να χορεύουν στην πλατεία γύρω από έναν πάσσαλο, όπου είναι δεμένο ένα λουκάνικο, ενώ είναι ντυμένοι με την τοπική ενδυμασία και κρατούν μεγάλα ξύλινα σπαθιά.

Θεοφάνεια - ήθη - έθιμα - γιορτή - Χαλκιδική - Φωταράδες
Επίσης στη Χαλκιδική, στη Γαλάτιστα, στολίζεται η καμήλα. Κάτω από το ομοίωμα της καμήλας κρύβονται έξι άνδρες, οι οποίοι τραγουδούν υπό τους ήχους κουδουνιών. Μπροστά από το ομοίωμα προηγούνται οι λεγόμενοι Τζαμαλαροί. Το έθιμο της Καμήλας ολοκληρώνεται στις 7 Ιανουαρίου με την τέλεση ενός εικονικού γάμου, όπου όλους τους ρόλους αναλαμβάνουν άνδρες.