Κως, Λαογραφία: Τα παραδοσιακά Βάγια
Την Παρασκευή 19/04/2019 κάναμε μια μεγάλη βόλτα με την βιντεοκάμερα στο χέρι και βιντεοσκοπήσαμε στην Αντιμάχεια την κ. Φλώρα Αλαβέρα, στο Μαστιχάρι τον κ. Χρήστο Λυριστή και στο Λαγούδι τον κ. Σταμάτη Κανέλλα και την κ. Διονυσία Ματθαίου ενώ έμπλεκαν τα παραδοσιακά «βάγια».
Το έθιμο λοιπόν στην Κω ορίζει τις μέρες αυτές πριν την Κυριακή των Βαΐων, διάφοροι ενορίτες που γνωρίζουν ακόμα την τέχνη του πλεξίματος, να πλέκουν με φύλλα βαγιάς, τα «βάγια», σε διάφορα σχήματα όπως μικρά και μεγάλα σταυρουδάκια, Βυζαντινούς σταυρούς και αλογάκια, τα οποία μοιράζει ο παπάς σαν φυλαχτά μετά το τέλος της λειτουργίας την Κυριακή των «Βαΐων».
Οι βαγιές στο νησί της Κω τα τελευταία 30-40 χρόνια είναι πολλές και έτσι αυτοί που πλέκουν κόβουν μόνο τα τρυφερά φύλλα τα οποία μπορεί κανείς να πλέξει άμεσα. Τα παλιά χρόνια όμως που οι βαγιές ήταν πολύ λίγες χρησιμοποιούσαν τα σκληρά και μεστωμένα φύλλα αφού τα έθαβαν για τουλάχιστον ένα μήνα στην άμμο για να μαλακώσουν και να ασπρίσουν όπως μας εξηγεί η κ. Φλώρα Αλαβέρα.
Ο Ηρακλής Καραναστάσης αναφέρει στα «Λαογραφικά της Κως» Όταν ξημέρωνε η Καθαρά Δευτέρα συγκεντρώνονταν οι μαθητές στην αυλή της εκκλησίας της Καρδάμαινας και ξεκινούσαν να πάνε στην βαγιά του Ανδριωτάκη για να κόψουν βάγια. Όταν έφταναν στο σημείο οι μεγαλύτεροι σκαρφάλωναν στη βαγιά και έκοβαν τα πιο τρυφερά κλωνάρια από την καρδιά του δέντρου. Υπήρχαν φορές όμως που τα πράγματα δεν κυλούσαν ομαλά καθώς προλάβαιναν οι Αντιμαχείτες μαθητές και έφταναν πρώτοι.
Όταν φτάνοντας οι Καρδαμιώτες έβλεπαν τους Αντιμαχείτες η συνάντηση εξελισσόταν σε άγριο καυγά με πέτρες, ξύλα και ότι έβρισκε ο καθένας καταλήγοντας βέβαια σε τραυματισμούς. Οι νικητές έπαιρναν τις βαγιές και αναχωρούσαν.


ΚΑΛΉ Μ. ΕΒΔΟΜΆΔΑ & ΚΑΛΌ ΠΆΣΧΑ
Μπροβάλετε μπροβάλετε ΄΄Δράσεις΄΄ Γιάννης Μαστόρος-Κυριάκος Παππούλης

Μαρμαρίτες
Μαρμαρίτες ή Φωτόπιτες είναι μικρές πίτες με διάμετρο περίπου πέντε εκατοστών από ανεβατό ζυμάρι μου με το νερό γίνεται πολύ τρυφερό, χυλός, κι έπειτα το ρίχνουν σε πυρακτωμένο μάρμαρο, γι΄ αυτό λέγονται μαρμαρίτες, οπότε ο χυλός αυτός απλώνει κυκλικά και ψήνεται αφήνοντας πολλές τρυπίτσες. Αφού ψηθούν τους ξεκολλούν από το ζεστό μάρμαρο με ένα μαχαιράκι, ή με το ξυστρί και τους απλώνουν πάνω σε πετσέτα ή σεντόνι για να κρυώσουν. Τρώγονται σκέτοι βουτηγμένοι σε σιρόπι από ζάχαρη, μέλι, πετιμέζι όταν είναι νηστεία όπως η παραμονή των Φώτων, γι’ αυτό λέγονται και Φωτόπιτες, αλλά και γιατί γίνονται τότε! Όταν δεν είναι νηστεία τηγανίζονται μέσα σε χτυπημένα αυγά και πασπαλίζονται με ζάχαρη ή βρέχονται με σιρόπι και ροδόσταμο. Αλλά και με μπουκιές χοιρινό, οι οποίες έχουν μπει κουμπάνια από τα χοιροσφάγια, αφού της τηγάνιζαν μέσα στην γλίνα (λιωμένο λίπος)! Στην Αντιμάχεια και στην Καρδάμαινα γίνονται μικρότεροι και ψήνονται μόνο από την μια πλευρά και στην, ενώ στην Κέφαλο μεγαλύτερες όπως βλέπεται στο βίντεο.
Οι μαρμαρίτες γίνονται σε όλα τα χωριά της Κω, ιδιαίτερα στην Αντιμάχεια, Καρδάμαινα και Κέφαλο γίνονται σε μεγάλες ποσότητες γιατί στέλνονται σε συγγενείς, φίλους και γείτονες.
Όταν τελειώσουν με τις μαρμαρίτες οι κοπέλες θέλοντας να δουν την τύχη τους ρίχνουν πάνω στο πυρακτωμένο μάρμαρο φύλλα ελιάς. Αν το φύλλο καεί σημαίνει ότι η τύχη δεν πάει καλά, αν το φύλλο πηδήσει ο έρωτας θα τελεσφορήσει.

*Στοιχεία του κειμένου είναι από το βιβλίο «Ιστορία των λεσπέρηδων της Κω των χρόνων της δουλείας» του Νικολάου Ζάρακα

Μπροβάλετε μπροβάλετε “Δράσεις”
Γιάννης Μαστόρος-Κυριάκος Παππούλης

 

Μπροβάλετε – Μπροβάλετε «Δράσεις»

Βάρβαρα
Η παράδοση λέει πως η Αγία Βαρβάρα ήταν μια κοπέλα πολύ όμορφη και επειδή δεν ήθελε να την κοιτάζουν παρακάλεσε τον Θεό να της δώσει μια αρρώστια, να της παραμορφώσει το πρόσωπο. Όπως έγινε και πιθανόν την παραμόρφωσε με τα στίγματα της ευλογιάς. Έτσι θεωρείται προστάτης των παιδιών από την ευλογιά. Και για τον λόγο αυτόν φτιάχνουν στην γιορτή της άλλοι μελόπιτα, άλλοι κόλλυβα με σιρόπι, τα λεγόμενα Βάρβαρα, που πήραν το όνομα τους από το όνομα της Αγίας.
Τα συστατικά που περιέχονται στα βάρβαρα δεν είναι απλά το σιτάρι που συμβολίζει τη δύναμη, αλλά η πανσπερμία των καρπών και οσπρίων που χρησιμοποιούνται. Φασόλια, ρεβίθια, φακές, σταφίδες, σησάμι, αμύγδαλο, καρύδι, μέλι, ζάχαρη, ρόδι.
Την παραμονή της Αγ. Βαρβάρας οι νοικοκυρές αφού μαγειρεύουν το αποφλοιωμένο σιτάρι προσθέτουν τα παραπάνω υλικά ή κάποια από αυτά, όπως τα είχε μάθει από την μητέρα της.
Η προτεραιότητα των γυναικών αφού τα έφτιαχναν ήταν να μοιράσουν στην γειτονιά. Ο λόγος που οι μανάδες που είχαν μικρά παιδιά, μοίραζαν τουλάχιστον σε τρεις γειτόνισσες τα βάρβαρα ήταν για να εισπράξουν την ευχή «τρεις στον κώλο». Δηλαδή αν αρρωστήσουν τα παιδιά τους από ευλογιά, να βγάλουν μόνο τρία εξανθήματα και αυτά στους γλουτούς. Αν σκεφθεί κανείς τι κακό προξενούσε άλλοτε στα παιδιά η επιδημία αυτή που παραμόρφωνε και ασχήμιζε αθεράπευτα το πρόσωπο τους, αντιλαμβάνεται γιατί η ευχή δινόταν σε μέρος τους σώματος που δεν φαινόταν.
Το έθιμο με κάποιες παραλλαγές το συναντάμε όπως αναφέρει ο λαογράφος καθηγητής Γ. Μέγας στο Αργοστόλι και στους ¨Έλληνες της Σιγής και Μαϊντηριού της Μικρας Ασίας.
Παραθέτουμε το έθιμο όπως γίνεται στις μέρες μας αλλά σίγουρα έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και συνδέεται με την αρχαία κουροτρόφο θεά Εκάτη κόρη της Δήμητρας και επειδή ο τρόπος παρασκευής συναντιέται και στην Μικρά Ασία, εκεί όπου η λατρεία της θεάς Εκάτης επικρατούσε, από όπου και ήρθε στην Αρχαία Ελλάδα σαν λατρεία της θεάς της μαγείας, ικανής να αποτρέψει το κακό. Άρα είναι φανερό σύμφωνα με τον καθηγητή Γ. Μέγα ότι η Αγ. Βαρβάρα πήρε την θέση της αρχαίας θεάς Εκάτης.

Τον τρόπο με τον οποίο γίνονται τον παρακολουθείτε στο βίντεο από την κ. Μαστόρου Ευαγγελία, την οποία και ευχαριστούμε πολύ.

Στοιχεία του κείμενου είναι από : «Κωακές καταγραφές από το χθες» του Θανάση Η. Γιωργαλλη και από το «Κως: Λαογραφικές σελίδες» της Περσεφόνης Κουτσουράδη.

Μπροβάλετε μπροβάλετε ΄΄Δράσεις΄΄
Γιάννης Μαστόρος-Κυριάκος Παππούλης

Τη λαμπρότερη θεομητορική γιορτή της ζει σήμερα, 15 Αυγούστου, η Ορθόδοξη Εκκλησία, που τιμά την Κοίμηση της Θεοτόκου και τη μετάστασή της από τη Γη στον Ουρανό.
Ελευθερώτρια, Οδηγήτρια, Γιάτρισσα, Βρεφοκρατούσα, Γλυκοφιλούσα, Ελεούσα, Παντάνασσα, Κεχαριτωμένη, Μολυβδοσκέπαστη, Τουρλιανή, Αθηνιώτισσα. Εκατοντάδες τα λατρευτικά ονόματα που της δόθηκαν και αναρίθμητα τα προσκυνήματα, όπου προστρέχουν σήμερα χιλιάδες πιστών.
Μεγαλύτερο προσκύνημα όλων αυτό της Μεγαλόχαρης στην Τήνο, όπου ο εορτασμός του Δεκαπενταύγουστου αποτελεί τη λαμπρότερη γιορτή. Χιλιάδες πιστών, πολλοί εξ αυτών γονατιστοί, κάθε χρόνο ανηφορίζουν με θρησκευτική ευλάβεια προς το Ναό της Ευαγγελίστριας για να εκπληρώσουν το τάμα τους στην εικόνα της Παναγίας. Η περιφορά του Επιταφίου και η μεγαλοπρεπής λιτάνευση της εικόνας σε ολόκληρη τη πόλη δημιουργούν θρησκευτικό δέος και συγκίνηση.
Στο διπλανό κυκλαδίτικο νησί, την Πάρο, ο παλαιοχριστιανικός ναός της Εκατονταπυλιανής, στο λιμάνι της Παροικιάς, από τις εντυπωσιακότερες εκκλησίες του Αιγαίου, φοράει τα γιορτινά του. Στην πρωτεύουσα του νησιού, χαρακτηριστική είναι η περιφορά του Επιταφίου της Παναγίας, που δίνει το έναυσμα για το παραδοσιακό γλέντι που θα ακολουθήσει με νησιωτικούς χορούς και με το κρασί της Πάρου να ρέει εν αφθονία. Την ίδια ώρα, στο λιμανάκι της Νάουσας, δεκάδες καΐκια με αναμμένες δάδες προσεγγίζουν την προβλήτα και δίνουν το σύνθημα για να αρχίσει η γιορτή.
Από την πλευρά του, ο Ποντιακός Ελληνισμός συναντάται στις πλαγιές του Βερμίου όρους, στην Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά, για να γιορτάσει με θρησκευτική μεγαλοπρέπεια. Χιλιάδες προσκυνητών από ολόκληρη την Ελλάδα συρρέουν στην ιστορική εκκλησία, σύμβολο των «χαμένων πατρίδων» και της ποντιακής πίστης, όπου η Θεία Λειτουργία και ο Μεγάλος Εσπερινός της Κοίμησης της Θεοτόκου τελούνται με μεγάλη ευλάβεια. Στο αποκορύφωμα της γιορτής, ποντιακά συγκροτήματα προσφέρουν μοναδικές στιγμές με παραδοσιακούς σκοπούς και πολύωρο γλέντι.
Ξακουστά τα πανηγύρια για το «Πάσχα του καλοκαιριού» σε όλη την Ελλάδα. Από τον Βορρά μέχρι τον Νότο, από την Ανατολή ως τη Δύση ηχούν παραδοσιακοί ρυθμοί:
- Στην Αττική, πανηγύρι στήνεται το Δεκαπενταύγουστο στην Ιερά Μονή της Παναγίας των Κλειστών. Τις κατανυκτικές λειτουργίες ακολουθεί λαμπρό πανηγύρι σε κατάφυτο περιβάλλον σε υψόμετρο 410, στα βόρεια της Φυλής. Το σημαντικό αυτό μοναστήρι χρονολογείται από το 12ο αιώνα. Στην αρχή λειτούργησε ως ανδρικό μοναστήρι και από το 1932 ανασυστάθηκε ως γυναικεία μονή.
- Στα Ζαγοροχώρια, οι εκδηλώσεις για τη γιορτή της Παναγίας είναι τριήμερες.
Οι απόδημοι Ηπειρώτες επιστρέφουν για να τιμήσουν τη μνήμη της και να γιορτάσουν με παραδοσιακούς ηπειρωτικούς σκοπούς στα πατροπαράδοτα πανηγύρια που κορυφώνονται το τριήμερο Παρασκευή - Κυριακή.
- Στην Κοζάνη, οι «καβαλάρηδες της Σιάτιστας» κάθε χρόνο συγκεντρώνουν πλήθος επισκεπτών, όχι μόνο από τη Δυτική Μακεδονία, αλλά από ολόκληρη τη χώρα. Στην πόλη της Σιάτιστας, τη λειτουργία παρακολουθούν προσκυνητές καβαλάρηδες πάνω σε στολισμένα άλογα. Με το πέρας της λειτουργίας επιστρέφουν έφιπποι στην πόλη όπου πλήθος κόσμου τους περιμένει για να δώσουν το έναυσμα της γιορτής. Το έθιμο χρονολογείται από την Τουρκοκρατία, ως μια ευκαιρία για τους σκλαβωμένους Έλληνες να δείξουν τη λεβεντιά και τον πόθο τους για λευτεριά.
-Στα Θεοδώριανα Άρτας, το πρωί η πομπή των προσκυνητών κατεβαίνει στο χωριό από το εξωκκλήσι της Παναγίας πεζή και με την εικόνα της στα χέρια, ενώ το βράδυ με το χτύπημα της καμπάνας συγκεντρώνονται στην πλατεία του χωριού για να διασκεδάσουν και να χορέψουν το «διπλοκάγκελο».
Στην ηπειρωτική Ελλάδα, ξακουστά πανηγύρια γίνονται, στο Τσεπέλοβο στην Τύμφη Ιωαννίνων, στην Επισκοπή της Τεγέας στην Αρκαδία, στη Βλάστη Κοζάνης, στην Παναγία Αμπελακιώτισσα στην Ορεινή Ναυπακτία, στην Ευαγγελίστρια του Βόλου, στην Παναγία Κοσμοσώτηρα στις Φέρες Έβρου κ.α.
Αλλά και η νησιωτική Ελλάδα δεν υπολείπεται στα πανηγύρια του Δεκαπενταύγουστου, από τα οποία δεσπόζουν εκείνα:
- στην Κεφαλονιά, όπου πλήθος πιστών συγκεντρώνεται κάθε χρόνο στην αυλή της Iεράς Mονής της Παναγιάς της Φιδούς στην περιοχή Mαρκόπουλου, Kεφαλονιάς για να δουν τα «φιδάκια της Παναγίας». Τα φιδάκια εμφανίζονται στο καμπαναριό και η εκκλησιαστική επιτροπή τα μεταφέρει στο προαύλιο του Iερού Nαού. Σύμφωνα με την παράδοση, τα φιδάκια φέρνουν καλή τύχη στο νησί και αν δεν εμφανιστούν, ο οιωνός είναι κακός, όπως έγινε, για παράδειγμα, τη χρονιά των μεγάλων σεισμών, μερικές δεκαετίες πριν.
- στο νησί του Παπαδιαμάντη, τη Σκιάθο, όπου το βράδυ της παραμονής γίνεται η έξοδος του επιταφίου της Παναγίας υπό τη συγκινητική μελωδία των εγκωμίων της Θεοτόκου που ψάλλουν όλοι μαζί οι Σκιαθίτες.
- στη Λέσβο, όπου στη γραφική κωμόπολη της Αγιάσου στο επίκεντρο της ημέρας είναι η ξακουστή εκκλησία της Παναγίας της Αγιάσου, όπου η ομώνυμη εικόνα είναι έργο του ευαγγελιστή Λουκά, πλασμένη με κερί και μαστίχα.
Πολλοί προσκυνητές με αφετηρία την πόλη της Μυτιλήνης περπατούν 25 χιλιόμετρα για να φτάσουν στον αυλόγυρο της Παναγιάς της Αγιασώτισσας και να διανυκτερεύσουν. Την ημέρα της γιορτής, μετά τη λειτουργία, γίνεται η περιφορά της εικόνας γύρω από το ναό και ακολουθεί ένα από τα ωραιότερα πανηγύρια του Ανατολικού Αιγαίου.
- στη Θάσο, στο χωριό Παναγιά, όπου μετά τη λιτάνευση της εικόνας, που συνοδεύεται από πολυμελή μπάντα, οι πιστοί μαζεύονται στο προαύλιο της εκκλησίας και παρακάθονται στο γιορτινό τραπέζι που περιλαμβάνει πατάτες, ρύζι και μοσχάρι στιφάδο.
-στην Κάρπαθο, στην οποία το πανηγύρι της Κοίμησης της Θεοτόκου, στην Όλυμπο, είναι από τα πιο κατανυκτικά. Αποκορύφωμα του παραδοσιακού εορτασμού είναι ο χορός που γίνεται στη μικρή πλατεία, μπρος στην εκκλησιά της Παναγίας, με τους οργανοπαίκτες να παίζουν τον Κάτω Χορό, αργόσυρτο και με σοβαρή διάθεση. Ξεκινά από τους άντρες και ακολουθούν οι γυναίκες ντυμένες με τις εκπληκτικής ομορφιάς παραδοσιακές γιορτινές στολές τους.
- στην Πάτμο, το νησί της Ορθοδοξίας, όπου τα πάντα περιστρέφονται γύρω από το ιστορικό Μοναστήρι της Αποκάλυψης, ο χρυσοποίκιλτος επιτάφιος περιφέρεται από τους μοναχούς στα σοκάκια του νησιού, ενώ οι καμπάνες ηχούν ασταμάτητα.
- στην Κάσο και στο χωριό Παναγιά, όπου γίνεται το μεγαλύτερο πανηγύρι του νησιού. Όλα τα πατροπαράδοτα έθιμα τηρούνται με ευλάβεια και δεν είναι λίγοι οι ξενιτεμένοι Κασιώτες που επιλέγουν αυτή τη μέρα για να επισκεφθούν τον τόπο τους.
- στα Κουφονήσια, όπου γιορτάζει η Παναγιά στο Κάτω Κουφονήσι. Μετά τη λειτουργία προσφέρεται φαγητό από τους ντόπιους και κατόπιν όλοι μεταφέρονται με καΐκια στο Πάνω Κουφονήσι για γλέντι με θαλασσινούς μεζέδες μέχρι πρωίας.
- αλλά και στην Παναγία Σπηλιανή στη Νίσυρο, στο Μοναστήρι Παναγίας του Χάρου στους Λειψούς, στην Παναγία Φανερωμένη και στην Παναγιά τη Θαλασσινή στην Άνδρο, στην Παναγία Κρεμαστή στη Ρόδο, στην Παναγιά Καστριανή στην Τζια, στην Παναγιά Πανοχωριανή στην Αμοργό, στην Παναγία στη Σέριφο και στο Φιλότι της Νάξου, στην Πορταΐτισσα στην Αστυπάλαια και σε άλλες γωνιές της Ελλάδας, η ημέρα της Κοίμησης της Θεοτόκου εορτάζεται με μεγαλοπρέπεια. Τα ήθη και τα έθιμα της ημέρας συνεχίζονται από γενιά σε γενιά, σε μια προσπάθεια να κρατηθούν στο χρόνο.
Γαβρίλης, Χριστόφορος Γιαλίζης, Μάνος Πόγιας
«Ακούτε το συγκρότημα ‘πο μέσα ‘πο τ’Αργάκι
Γαβρίλης και Χριστόφορος και Μάνος το Ποάκι» ( Χριστόφορος Γιαλίζης)
Ένα από τα μακροβιότερα παραδοσιακά μουσικά σχήματα του νησιού της Κω, αφού έπαιζαν μαζί σχεδόν σαράντα χρόνια. Γεννημένοι και μεγαλωμένοι και οι τρεις στον Ασώματο του Ασφενδιού (γείτονες) στην περιοχή Αργάκι, αγάπησαν από μικροί την παραδοσιακή μουσική του νησιού. Ο Γαβρίλης 1931-2001 κατά γενική ομολογία, ο σπουδαιότερος από τους τελευταίους γνήσιους παραδοσιακούς βιολιτζήδες της Κω. Παιδί ακόμα πήγαινε με τα πόδια από τον Ασώματο στο Αμανιού για να διδαχτεί βιολί από τον Δήμο τον Έψιμο και στον δρόμο της επιστροφής σταματούσε και επαναλάμβανε πολλές φορές το μάθημα για να μην το ξεχάσει. Ο Χριστόφορος 1934-1995 ήταν αυτοδίδακτος, δηλαδή δεν πήγε σε κάποιον δάσκαλο για να μάθει λαούτο. Έμαθε κοντά στον αδελφό του τον Γαβρίλη και έκλεψε πολλά πράγματα από τον Βασίλη τον Πολυχρόνη που έπαιζε παλιά με τον Γαβρίλη. «Τσαουσάκης» ήταν το παρατσούκλι του επειδή του άρεσε πολύ ο Πρόδρομος, αλλά έμοιαζε και η χροιά της φωνής του με αυτόν. Ο Μάνος ο Πόγιας γεννήθηκε το 1938. Ο πατέρας του Γιώργης έπαιζε βιολί και από εκείνον πήρε το ερέθισμα να ασχοληθεί με τη μουσική. Διάλεξε το ακορντεόν, ένα όργανο που ήρθε στο νησί πιθανόν από τους Ιταλούς κατακτητές και μπήκε σφήνα στην μέχρι τότε κλασική ζυγιά βιολί-λαούτο. Πήγε περίπου ένα χρόνο σε ωδείο της Αθήνας για να μάθει. Το 1976 όταν ο Παναγιώτης Μυλωνάς ήρθε στην Κω για να τα γυρίσματα της εκπομπής του «Μουσική παράδοση» δεν δέχτηκε τον Μάνο να παίξει ακορντεόν και του πρότεινε να δανειστεί το σαντούρι του Παντελή του Σαλαχώρη να παίξει στα γυρίσματα. Ο Μάνος γνωρίζοντας μουσική και αρμονία δεν δυσκολεύτηκε να συνοδέψει απλά τον Γαβρίλη και τον Χριστόφορο. Αυτή ήταν και η αφορμή να πάρει δικό του όργανο και να μάθει σιγά σιγά μόνος του. Το παραπάνω βίντεο είναι από ένα γλέντι στην ταβέρνα του Βασίλη Γιαλίζη στις 1-12-1991. Παίζουν τη Βλάχα Νισύρου και τραγουδά ο Χριστόφορος. Το ντοκουμέντο έχει βιντεοσκοπήσει άγνωστος και γι΄αυτό παρακαλούμε όποιος γνωρίζει κάτι σχετικό να μας πληροφορήσει. Μας παραχώρησε αντίγραφο ο Ματθαίος Πασανικολάκης τον οποίο ευχαριστούμε θερμά. Τις παραπάνω πληροφορίες μας έδωσε ο Μάνος Πόγιας τον οποίο επίσης ευχαριστούμε πολύ.
Μπροβάλετε μπροβάλετε ΄΄Δράσεις΄΄
Γιάννης Μαστόρος – Κυριάκος Παππούλης
Σελίδα 1 από 11

kalimnos

eshopkos-foot kalymnosinfo-foot kalymnosinfo-foot nisyrosinfo-footer lerosinfo-footer mykonos-footer santorini-footer kosinfo-foot expo-foot