Σε ερώτηση για το αν θα είναι ευχάριστες οι ανακοινώσεις που θα γίνουν την Τετάρτη σχετικά με τις εξελίξεις της ανασκαφής στον λόφο Καστά, η κυρία Περιστέρη σημείωσε: «Πάντα τα παρακάτω είναι ευχάριστα»....

 

Την επόμενη ημέρα, στην προαναγγελθείσα συνέντευξη Τύπου της αρχαιολογικής ομάδας όλοι κατάλαβαν τι υπονοούσε.

 

Η κοινή γνώμη είχε δει τις προσδοκίες της για κάτι μεγάλο να μικραίνουν απότομα όταν ανακοινώθηκε ότι ο τέταρτος χώρος ήταν γεμάτος χώματα και η σκαπάνη δεν έφερε στο φως κάποιο ψηφιδωτό αντάξιο του δευτέρου θαλάμου. Κάποιοι άρχισαν να μιλούν ότι δεν βρέθηκε ο νεκρικός θάλαμος. Η αποκάλυψη όμως σκελετού και κινητών ευρημάτων σε βάθος 1,60 μέτρων, κάτω από το δάπεδο του τρίτου θαλάμου, άλλαξε μεμιάς το κλίμα.

 

Οι εκπλήξεις από το μνημείο του λόφου Καστά ίσως δεν έχουν σταματήσει ακόμη. Η είδηση έκανε αμέσως τον γύρο του κόσμου. Σκελετός από τα χρόνια του Αλεξάνδρου έγραψαν το BBC και η Mail online, ο σκελετός μπορεί να λύσει το αίνιγμα πιθανολογούσε το Associated Press, σκελετός αναδύθηκε από μυστηριώδη αρχαίο τάφο έγραφε το Discovery news, τάφος και σκελετός στην αρχαία Αμφίπολη μετέδωσαν το Euronews και το france tv info, όπως και άλλα Μέσα στην Ασία, στην Ωκεανία και στην αμερικανική ήπειρο.

 

Από το ζενίθ στο ναδίρ και αντίστροφα κινήθηκαν επιστήμονες και απλός κόσμος που ενδιαφέρεται για το μυστικό που κρύβεται στον τάφο της Αμφίπολης. Έτσι άρχισαν πάλι να ακούγονται εικασίες για το ποιος είναι ο νεκρός. Άλλοι επιμένουν για την Ολυμπιάδα, κάποιοι μιλούν για Νέαρχο και άλλοι για τον επιστήθιο φίλο του Αλέξανδρου, τον Ηφαιστίωνα.

 

Η αναφορά από την αρχαιολογική ομάδα για μνημείο αφηρωισμένου νεκρού, δηλαδή θνητού στον οποίον αποδόθηκαν λατρευτικές τιμές από την κοινωνία της εποχής του, τόνωσε την πεποίθηση ορισμένων ότι πιθανώς πρόκειται για τον Ηφαιστίωνα.

 

Τα σενάρια φουντώνουν αλλά πολλά ερωτηματικά αναδύονται παράλληλα: Πόσοι ήταν οι νεκροί, καθώς τα οστά βρέθηκαν εντός και εκτός του τάφου; Εντός του τάφου δημιουργήθηκε μια επιμήκης βάθυνση πλάτους 0,54 μ. και μήκους 2,35 μ. όπου τοποθετήθηκε το ξύλινο φέρετρο. Η ανασκαφική ομάδα μιλάει πάντως για «τον σκελετό του νεκρού» και μάλιστα η επικεφαλής της, η αρχαιολόγος κυρία Περιστέρη, ανέφερε ότι ο νεκρός ήταν εξέχουσα προσωπικότητα, πιθανώς στρατηγός.

 

Τα οστά πάντως θα εξεταστούν από ειδικούς επιστήμονες για ταυτοποίηση όσον αφορά το φύλο και την ηλικία, και μέχρι το άκουσμα του πορίσματος πολλά θα λεχθούν.

Παράλληλα, τα διακοσμητικά στοιχεία που, σύμφωαν με την ανασκαφική ομάδα, ήταν τοποθετημένα πάνω στο ξύλινο φέρετρο (γυάλινοι οφθαλμοι, ιωνικό κυμάτιο, διακοσμητικοί «αστράγαλοι», τετραγωνίδιο, και «άκανθος») έδωσαν αφορμή για σχόλια, με αναφορές σε ομοιότητες στα καλλιτεχνικά μοτίβα που υπάρχουν στη σαρκοφάγο της Σιδώνας, τη λεγόμενη σαρκοφάγο του Αλεξάνδρου.

 

Για έναν πολύ σπουδαίο νεκρό θα μπορούσε να κατασκευαστεί αυτό το μοναδικό ταφικό συγκρότημα, εξήγησαν οι αρχαιολόγοι: «Αυτό το μνημείο αποτελεί μοναδική και πρωτότυπη σύνθεση ποικίλων χαρακτηριστικών. Είναι μια εξαιρετικά ακριβή κατασκευή, το κόστος της οποίας είναι προφανώς απίθανο να είχε αναληφθεί από ιδιώτη».

 

«Η ανασκαφή στον τάφο Καστά ολοκληρώθηκε με τον καλύτερο επιστημονικό τρόπο, έχουμε έναν καταπληκτικό τάφο» είπε η κυρία Περιστέρη, η οποία καλλιέργησε στη συνέχεια πολλές προσδοκίες για όσα ακόμα κρύβει κάτω από το χώμα ο Τύμβος Καστά : «Η ανασκαφή δεν έχει σταματήσει, θα συνεχίσουμε γιατί ακόμη η περίβολος μας διαφυλάσσει πολλά μυστικά» είπε χαρακτηριστικά. Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι τη γεωφυσική διασκόπηση αναλαμβάνει το Εργαστήριο Γεωφυσδικών Εφαρμογών του ΑΠΘ υπό τον καθηγητή κ. Γρηγόρη Τσόγκα.  

 

Πάντως,  αρκετοί παράγοντες σπεύδουν να συνεισφέρουν στην ανασκαφή με κάθε τρόπο. Σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε  την Τρίτη στην έδρα του Δήμου Αμφίπολης, στο Ροδολίβος, η Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΕΔΚΜ), το διοικητικό συμβούλιο της οποίας συνεδρίασε εκεί πρώτη φορά για την περίοδο 2014-2019, αποφάσισε να ενισχύει οικονομικά τον Δήμο Αμφίπολης με το συμβολικό ποσόν των 30.000 ευρώ για εκτέλεση έργων που έχουν σχέση με την εξυπηρέτηση και διευκόλυνση του κυρίων ανασκαφικού έργου.

tovima.gr

 

Κορυφώνεται η αγωνία για τα εντυπωσιακά ευρήματα που εντοπίστηκαν στο ταφικό μνημείο της Αμφίπολης. Στην ενημέρωση των δημοσιογράφων ανακοινώθηκε ότι βρέθηκε σκελετός, σχεδόν ακέραιος! Το γενετικό υλικό θα μεταφερθεί σε ειδικό εργαστήριο για έλεγχο προκειμένου να προκύψουν τα πρώτα στοιχεία σχετικά με την ταυτότητα αλλά και την διακρίβωση της ακριβούς ηλικίας του.

 

Οπως ανακοινώθηκε, στον τρίτο θάλαμο,βρέθηκε μεγάλος αυτοσχέδιος τάφος κατασκευασμένος από πορόλιθους, 1,60 μέτρα κάτω από το δάπεδο του τριτου θαλάμου.

Επίσης εντός του τάφου παρατηρήθηκε επιμήκης βαθυνση πλάτους 0,54 και μήκους 2,35 μέτρων. Κατά την ενημέρωση των δημοσιογράφων αποκαλύφθηκε ότι εντός του τάφου υπήρχε ξύλινο φέρετρο, κάτι που αποδεικνύεται από περίπου 20 διάσπαρτα σιδερένια και χάλκινα καρφιά όπως επίσης οστέινα και γυάλινα διακοσμητικά του φερέτρου.

 

Περίπου στη μία το μεσημέρι οι εκπρόσωποι του υπουργείου θα ανακοινώσουν τα νέα ευρήματα από τον Τύμβο Καστά της Αμφίπολης.

 

Καθώς η ροή των πληροφοριών είναι ασφυκτικά περιορισμένη, από την συνέντευξη τύπου μπορούν να αναμένονται τα πάντα: Από την ανακοίνωση της λήξης της ανασκαφής και την επιβεβαίωση ότι, τουλάχιστον επί του παρόντος, οι έρευνες απέβησαν άκαρπες ως προς τα ίχνη της ταφής, έως μια πραγματικά σημαντική αποκάλυψη. Η οποία θα αφορά ενδείξεις για την ταυτότητα του ή των νεκρών στους οποίους ήταν αφιερωμένο το επιβλητικό μνημείο.

 

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, το πιθανότερο είναι ότι θα λυθεί το μυστήριο περί ύπαρξης ή μη σκαλοπατιών, ενώ πρόκειται να ανακοινωθούν περαιτέρω λεπτομέρειες σχετικά με το όρυγμα του τρίτου, κυρίως ταφικού, θαλάμου. Καθώς η αποχωμάτωση έχει προχωρήσει, μάλλον, ως το κατώτερο άκρο του χώρου (πέραν των 8.5 μέτρων συνολικού ύψους από την οροφή), αν μη τι άλλο θα δοθεί εξήγηση για το πώς και γιατί δημιουργήθηκε το παραλληλόγραμμο «σκάμμα» εντός του θαλάμου. Φυσικά, σε ιδανική περίπτωση, μέσα στα χώματα που αφαιρέθηκαν με τη μέγιστη προσοχή εκ μέρους της ομάδας των ανασκαφέων, θα έχουν αποκαλυφθεί ταφικά υπολείμματα, ανόργανης ή ακόμη και οργανικής φύσης. Δηλαδή, οι ερευνητές θα έχουν στα χέρια τους απομεινάρια από σκεύη, υφάσματα και «έπιπλα» ή οστά, τέφρα κ.λπ.

 

Όπως είναι αυτονόητο, οποιοδήποτε εύρημα θα αποδειχθεί πολύτιμο για την ταυτοποίηση του ή των νεκρών, ενώ δεν αποκλείεται να φανεί καθοριστικό για την επιβεβαίωση της χρονολόγησης του μνημείου στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα. Ωστόσο, μερίδα αρχαιολόγων που αποφεύγει συστηματικά τη δημοσιότητα υπό το φόβο του διασυρμού εξαιτίας των «αιρετικών» της απόψεων, επιμένει ότι το μνημείο της Αμφίπολης είναι μεταγενέστερο, ανήκει δηλαδή στην περίοδο της ρωμαϊκής κατοχής των εδαφών της Μακεδονίας. Στην πιο ακραία εκδοχή της, η συγκεκριμένη τάση μεταξύ των ειδικών, θεωρεί ότι ο Τύμβος ήταν αφιερωμένος σε επιφανέστατο Ρωμαίο αξιωματούχο, ενδεχομένως ακόμη και στον Μάρκο Αντώνιο.

 

Υπέρ του «ρωμαϊκού» σεναρίου θα μπορούσε να συνηγορεί ένας, τρόπον τινά, υπόγειος θάλαμος, καθώς παραπέμπει ευθέως σε κατακόμβη, έναν τρόπο ταφής που αναπτύχθηκε στη Ρώμη, κατ' αρχήν λόγω έλλειψης διαθέσιμου χώρου στα νεκροταφεία. Εάν με τις επικείμενες ανακοινώσεις του ΥΠΠΟ επιβεβαιωθεί ότι εντός του Τύμβου Καστά υπάρχει ευμέγεθες υπόσκαφο διαμέρισμα, τότε αναμένεται αναζωπύρωση της διαμάχης ανάμεσα στους υποστηρικτές της αμιγώς μακεδονικής ταυτότητας του μνημείου και σε εκείνους που το χρονολογούν στη ρωμαϊκή εποχή. Ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, βέβαια, η αρχαιολογική αξία του Τύμβου παραμένει τεράστια -έστω και εάν δεν εξυπηρετείται η δυνατότητα πατριωτικής εκμετάλλευσής του, έναντι των, ούτως ή άλλως ανιστόρητων, αξιώσεων που εγείρουν οι Σκοπιανοί.  

 

Κατά τα λοιπά, στην συνέντευξη τύπου  αναμένεται να συνεχιστεί η αντεπίθεση των ανασκαφέων και των εκπροσώπων του υπουργείου Πολιτισμού στους κάθε κατηγορίας επικριτές της μεθοδολογίας που εφαρμόστηκε στη διερεύνηση του Τύμβου Καστά. Η επίσημη θέση του ΥΠΠΟ είναι ότι, σε ό,τι αφορά την επικοινωνιακή κάλυψη της ανασκαφής, ουδέποτε καλλιεργήθηκαν επισήμως και επίτηδες μεγαλεπήβολες προσδοκίες, ιδιαίτερα σχετικά με την ταυτότητα του νεκρού.

 

Τέλος, θεωρείται βέβαιο ότι κατά την ενημέρωση των ΜΜΕ στο μουσείο της Αμφίπολης, θα ανακοινωθεί συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για τα επόμενα ανασκαφικά στάδια στο πεδίο. Από το πόρισμα της μελέτης που θα διενεργήσει το πανεπιστημιακό ίδρυμα στο οποίο έχει ανατεθεί η γεωφυσική διασκόπηση του χώρου, θα εξαρτηθεί η συνέχιση της ανασκαφής σε άλλα σημεία εντός της περιμέτρου του τεχνητού γηλόφου. Η επισημοποίηση αυτής της ανάθεσης θα γίνει γνωστή στη συνέντευξη τύπου, ενώ το ίδιο ισχύει και για την προβλεπόμενη ημερομηνία ολοκλήρωσης των εργασιών υποστήλωσης και αντιστήριξης στο εσωτερικό του μνημείου, έτσι ώστε αυτό να καταστεί, έστω και με ορίζοντα τριετίας, επιτέλους, επισκέψιμο.

 

 protothema.gr

Με τις επίσημες πηγές να τηρούν σιγή Σφιγγός κυλούν οι ώρες έως την ενημέρωση για την πρόοδο της ανασκαφής, η οποία θα γίνει την Τετάρτη 12 Νοεμβρίου και ώρα 13:00, στο μουσείο της Αμφίπολης. Παράλληλα, ανεπισήμως διαψεύδεται κατηγορηματικά η πιο πρόσφατη από τις φήμες που κυκλοφόρησαν σχετικά με το ταφικό μνημείο, ότι δηλαδή βρέθηκαν σκαλοπάτια που οδηγούν σε υπόγειο χώρο, κάτω από το τεχνητό, παραλληλόγραμμο όρυγμα του τρίτου θαλάμου.

 

Επίσης, με αφορμή τις δηλώσεις που έκανε στο Πρώτο Θέμα της προηγούμενης Κυριακής η Ισραηλινή αρχαιολόγος Ορίτ Πελέγκ περί ιδεολογικών και πολιτικών προσδοκιών γύρω από τα ευρήματα της Αμφίπολης, προσδοκίες που μόνο οι Έλληνες επέλεξαν να έχουν αντιθέτως με όλο τον υπόλοιπο κόσμο που απολαμβάνει τις αμιγώς αρχαιολογικές αποκαλύψεις από ένα εξαιρετικό μνημείο, αναμένεται δυναμικός σχολιασμός επί του ζητήματος στην συνέντευξη τύπου της Τετάρτης. Η γραμμή που θα τονιστεί με έμφαση, είναι ότι το υπουργείο και οι εκπρόσωποί του, ουδέποτε αποπειράθηκαν να δημιουργήσουν προσμονή για συγκεκριμένες προσωπικότητες ή ευρήματα. Όσο για το ότι οι εκάστοτε δηλώσεις της επικεφαλής ανασκαφέως, κας Κατερίνας Περιστέρη πυροδότησαν, άθελά της, την υπερβολή, όπως πχ η πάγια θέση της ότι το μνημείο στον Τύμβο Καστά ήταν προφανώς αφιερωμένο σε κάποιο επιφανέστατο πρόσωπο, χαρακτηρίζεται ως παρενέργεια του έντονου γενικού ενδιαφέροντος και όχι ως εσκεμμένη επικοινωνιακή στρατηγική.

 

Εν τω μεταξύ, πολύ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η τελευταία δημόσια τοποθέτηση της, γνωστής πλέον, Αμερικανίδας αρχαιολόγου Ντόροθι Κινγκ, τόσο για το ζήτημα της όποιας πολιτικής εκμετάλλευσης των ανασκαφών στην Αμφίπολη, τη σχέση του μνημείου με τον Μέγα Αλέξανδρο, τον θετικό για την Ελλάδα ρόλο που διαδραμάτισε η λεηλασία του Παρθενώνα από τον Έλγιν όσο και τις ιστορικά παράλογες και αβάσιμες αξιώσεις των Σκοπιανών να οικειοποιηθούν την αρχαία δόξα -και κυρίως την ονομασία- της Μακεδονίας.

 

Συγκεκριμένα, η Ντόροθι Κινγκ γράφει ότι «οι αρχαίοι ανήγειραν μνημεία και τοποθετούσαν αγάλματα στο πλαίσιο προπαγανδιστικών εκστρατειών. Τόσο η ιστορία όσο και η αρχαιολογία ανέκαθεν υπήρξαν κομμάτι της ταυτότητας ενός έθνους. Εξακολουθούν, δε, να χρησιμοποιούνται για προπαγανδιστικούς σκοπούς έως σήμερα. Κάποιες φορές αυτό είναι κακό, κάποιες φορές καλό.

 

» Τα γλυπτά του Παρθενώνα που ο Έλγιν μετέφερε στο Λονδίνο διαδραμάτισαν ρόλο πρώτης τάξεως πρεσβευτών για λογαριασμό των Ελλήνων στην αρχή του 19ου αιώνα. Βοήθησαν στο να καταλάβουν όλοι τελικά ότι η ρωμαϊκή αρχιτεκτονική δεν ήταν ανώτερη της αρχαιοελληνικής, αντιθέτως, μάλιστα, ότι οι Ρωμαίοι είχαν αντιγράψει τους Έλληνες. Ο ελληνικός πολιτισμός, ο οποίος παρέμεινε επί ένα τεράστιο χρονικό διάστημα κρυμμένος εξαιτίας της οθωμανικής κατάκτησης, ήταν άξιος θαυμασμού. Αυτό οδήγησε απευθείας στη διαμόρφωση ενός φιλελληνικού ρεύματος, χάρη στο οποίο συγκεντρώθηκαν κεφάλαια για την υποστήριξη του αγώνα των Ελλήνων για την ανεξαρτησία. Όποια και εάν είναι η άποψη που μπορεί να έχει ο καθένας σήμερα για τον Έλγιν, την εποχή που εκείνος έδρασε, οι ενέργειές του οδήγησαν απευθείας στο να συγκεντρωθούν τα χρήματα με τα οποία αγοράστηκαν όπλα, γεγονός που συνέβαλε στην απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Οθωμανούς.

 

» Προφανώς, δεν είναι κάθε προπαγάνδα απαραιτήτως καλή ή ιστορικά τεκμηριωμένη. Η ονομασία "Ρουμανία", για παράδειγμα, σημαίνει "γη των Ρωμαίων", παρόλο που η συγκεκριμένη περιοχή ήταν απλώς μία από τις πάμπολλες που είχαν κατακτήσει οι Ρωμαίοι, χωρίς ουδέποτε να τη θεωρήσουν πατρίδα και βάση τους. Τα Σκόπια είχαν διάφορες ονομασίες στην Αρχαιότητα, ποτέ όμως το "Μακεδονία" δεν ήταν μία από αυτές. Θα πρέπει να παραδεχτεί κάποιος ότι οι αρχαίοι Μακεδόνες κατέκτησαν τη χώρα των σημερινών Σκοπίων, όμως ο Μέγας Αλέξανδρος κατέκτησε επίσης το σύγχρονο Ιράν και το Αφγανιστάν. Ωστόσο, καμία από αυτές τις χώρες δεν ισχυρίστηκε ότι υπήρξε τμήμα της αρχαίας Μακεδονίας!

 

» Εκτός από τις γελοίες θεωρίες ότι το μνημείο της Αμφίπολης δημιουργήθηκε από Ρωμαίους, ότι η κα Περιστέρη και οι ταλαντούχοι άνθρωποι που την πλαισιώνουν κάνουν κακή ανασκαφή, τώρα έχουμε και κατηγορίες ότι η Αμφίπολη χρησιμοποιείται για πολιτική προπαγάνδα. Όμως, ακόμη και εάν αυτό είναι αλήθεια, ποιον πειράζει; Κανέναν. Όλοι γνωρίζουν το επί αιώνες μεγαλείο των Αθηνών και τώρα οι προβολείς μετατοπίζονται κάπως από την Αθήνα στην αρχαία δόξα της Μακεδονίας. Οι Μακεδόνες δεν εμφανίστηκαν από το πουθενά στο προσκήνιο της ιστορίας με τον Φίλιππο Β' και δεν έλαμψαν μόνο χάρη στον Μέγα Αλέξανδρο.

 

» Μία από τις πιο σπουδαίες νίκες τους, ήταν η ισοπέδωση του περσικού στρατού από τον Αλέξανδρο Α' στην Αμφίπολη. Ο Ευρυπίδης πέρασε καιρό στη βασιλική αυλή της Μακεδονίας, συνθέτοντας αρκετά από τα έργα του πριν πεθάνει το 406 π.Χ. -όπως έγινε και με αρκετές άλλες προσωπικότητες της διανόησης και της τέχνης της αρχαιότητας. Ο Μέγας Αλέξανδρος είχε αυτού του είδους τις καταβολές, ήταν προϊόν αυτού του περιβάλλοντος.

 

» Πολλά αρχαιοελληνικά μνημεία ανεγέρθηκαν για να επιδείξουν την πολιτική ισχύ και να επιτελέσουν προπαγανδιστικούς σκοπούς. Ο Παρθενώνας πχ αποτυπώνει τους πανηγυρισμούς για τη νίκη στη Μάχη του Μαραθώνα και την ελληνική ανωτερότητα σε σχέση με τους Πέρσες, χάρη στην οποίαν νίκησαν.

 

» Όποιος και εάν ήταν αυτός που έκτισε το μνημείο στον Τύμβο Καστά, μετέδωσε με έμφαση μια σειρά από πολιτικά μηνύματα. Οι κολοσσιαίες διαστάσεις παραπέμπουν, καταφανώς, στην πρόθεση να φανεί ότι εκεί ήταν θαμμένο ένα από τα πιο σημαντικά πρόσωπα του κόσμου. Οι Σφίγγες ήταν αφ' ενός σύμβολο της Αμφίπολης και χρησιμοποιούνταν στα νομίσματα της πόλης, αφ' ετέρου όμως συνδέονταν, κατά πάσα βεβαιότητα, με τον Αλέξανδρο κατά την περίοδο του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αυγούστου.

 

» Ο κυκλικός περίβολος ήταν πιο σπάνιος και πιο δύσκολο να κατασκευαστεί από ένα τετράγωνο, πράγμα που σημαίνει ότι η πρόθεση πίσω από τη σχεδίασή του ήταν η επίδειξη της τελευταίας λέξης των τεχνικών δυνατοτήτων για εκείνη την εποχή. Σχεδόν τα πάντα στην Αμφίπολη συμβόλιζαν κάτι και, είτε το μνημείο προοριζόταν για τον Μέγα Αλέξανδρο, είτε για κάποιον εξίσου ισχυρό με εκείνον, το μνημείο ήταν επί της ουσίας ένα εξαίρετο προπαγανδιστικό έργο.

 

» Δυστυχώς η Ελλάδα πασχίζει να ξεπεράσει την οικονομική κρίση και, κατά τη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών, δεν χρηματοδο

τούνταν όλες οι αρχαιολογικές ανασκαφές όσο καλύτερα θα γινόταν σε έναν ιδανικό κόσμο -όχι ότι αυτό γίνεται σε άλλες χώρες ή ότι θα επιτευχθεί ποτέ. Εάν όμως οι ειδήσεις για σπουδαίες αποκαλύψεις που γίνονται στην Αμφίπολη ανεβάζουν το ηθικό του λαού, δίνοντάς του την ευκαιρία να νιώθει υπερηφάνεια για κάτι, τότε αυτό γιατί να είναι κάτι κακό;

 

"Η τέχνη ανέκαθεν χρησιμοποιήθηκε σαν μέσον προπαγάνδας. Αυτό όμως δεν είναι πάντα κάτι αρνητικό".

 

protothema.gr