Κως, Λαογραφία: Τα παραδοσιακά Βάγια
Την Παρασκευή 19/04/2019 κάναμε μια μεγάλη βόλτα με την βιντεοκάμερα στο χέρι και βιντεοσκοπήσαμε στην Αντιμάχεια την κ. Φλώρα Αλαβέρα, στο Μαστιχάρι τον κ. Χρήστο Λυριστή και στο Λαγούδι τον κ. Σταμάτη Κανέλλα και την κ. Διονυσία Ματθαίου ενώ έμπλεκαν τα παραδοσιακά «βάγια».
Το έθιμο λοιπόν στην Κω ορίζει τις μέρες αυτές πριν την Κυριακή των Βαΐων, διάφοροι ενορίτες που γνωρίζουν ακόμα την τέχνη του πλεξίματος, να πλέκουν με φύλλα βαγιάς, τα «βάγια», σε διάφορα σχήματα όπως μικρά και μεγάλα σταυρουδάκια, Βυζαντινούς σταυρούς και αλογάκια, τα οποία μοιράζει ο παπάς σαν φυλαχτά μετά το τέλος της λειτουργίας την Κυριακή των «Βαΐων».
Οι βαγιές στο νησί της Κω τα τελευταία 30-40 χρόνια είναι πολλές και έτσι αυτοί που πλέκουν κόβουν μόνο τα τρυφερά φύλλα τα οποία μπορεί κανείς να πλέξει άμεσα. Τα παλιά χρόνια όμως που οι βαγιές ήταν πολύ λίγες χρησιμοποιούσαν τα σκληρά και μεστωμένα φύλλα αφού τα έθαβαν για τουλάχιστον ένα μήνα στην άμμο για να μαλακώσουν και να ασπρίσουν όπως μας εξηγεί η κ. Φλώρα Αλαβέρα.
Ο Ηρακλής Καραναστάσης αναφέρει στα «Λαογραφικά της Κως» Όταν ξημέρωνε η Καθαρά Δευτέρα συγκεντρώνονταν οι μαθητές στην αυλή της εκκλησίας της Καρδάμαινας και ξεκινούσαν να πάνε στην βαγιά του Ανδριωτάκη για να κόψουν βάγια. Όταν έφταναν στο σημείο οι μεγαλύτεροι σκαρφάλωναν στη βαγιά και έκοβαν τα πιο τρυφερά κλωνάρια από την καρδιά του δέντρου. Υπήρχαν φορές όμως που τα πράγματα δεν κυλούσαν ομαλά καθώς προλάβαιναν οι Αντιμαχείτες μαθητές και έφταναν πρώτοι.
Όταν φτάνοντας οι Καρδαμιώτες έβλεπαν τους Αντιμαχείτες η συνάντηση εξελισσόταν σε άγριο καυγά με πέτρες, ξύλα και ότι έβρισκε ο καθένας καταλήγοντας βέβαια σε τραυματισμούς. Οι νικητές έπαιρναν τις βαγιές και αναχωρούσαν.

ΚΑΛΉ Μ. ΕΒΔΟΜΆΔΑ & ΚΑΛΌ ΠΆΣΧΑ
Μπροβάλετε μπροβάλετε ΄΄Δράσεις΄΄ Γιάννης Μαστόρος-Κυριάκος Παππούλης

Μαρμαρίτες
Μαρμαρίτες ή Φωτόπιτες είναι μικρές πίτες με διάμετρο περίπου πέντε εκατοστών από ανεβατό ζυμάρι μου με το νερό γίνεται πολύ τρυφερό, χυλός, κι έπειτα το ρίχνουν σε πυρακτωμένο μάρμαρο, γι΄ αυτό λέγονται μαρμαρίτες, οπότε ο χυλός αυτός απλώνει κυκλικά και ψήνεται αφήνοντας πολλές τρυπίτσες. Αφού ψηθούν τους ξεκολλούν από το ζεστό μάρμαρο με ένα μαχαιράκι, ή με το ξυστρί και τους απλώνουν πάνω σε πετσέτα ή σεντόνι για να κρυώσουν. Τρώγονται σκέτοι βουτηγμένοι σε σιρόπι από ζάχαρη, μέλι, πετιμέζι όταν είναι νηστεία όπως η παραμονή των Φώτων, γι’ αυτό λέγονται και Φωτόπιτες, αλλά και γιατί γίνονται τότε! Όταν δεν είναι νηστεία τηγανίζονται μέσα σε χτυπημένα αυγά και πασπαλίζονται με ζάχαρη ή βρέχονται με σιρόπι και ροδόσταμο. Αλλά και με μπουκιές χοιρινό, οι οποίες έχουν μπει κουμπάνια από τα χοιροσφάγια, αφού της τηγάνιζαν μέσα στην γλίνα (λιωμένο λίπος)! Στην Αντιμάχεια και στην Καρδάμαινα γίνονται μικρότεροι και ψήνονται μόνο από την μια πλευρά και στην, ενώ στην Κέφαλο μεγαλύτερες όπως βλέπεται στο βίντεο.
Οι μαρμαρίτες γίνονται σε όλα τα χωριά της Κω, ιδιαίτερα στην Αντιμάχεια, Καρδάμαινα και Κέφαλο γίνονται σε μεγάλες ποσότητες γιατί στέλνονται σε συγγενείς, φίλους και γείτονες.
Όταν τελειώσουν με τις μαρμαρίτες οι κοπέλες θέλοντας να δουν την τύχη τους ρίχνουν πάνω στο πυρακτωμένο μάρμαρο φύλλα ελιάς. Αν το φύλλο καεί σημαίνει ότι η τύχη δεν πάει καλά, αν το φύλλο πηδήσει ο έρωτας θα τελεσφορήσει.

*Στοιχεία του κειμένου είναι από το βιβλίο «Ιστορία των λεσπέρηδων της Κω των χρόνων της δουλείας» του Νικολάου Ζάρακα

Μπροβάλετε μπροβάλετε “Δράσεις”
Γιάννης Μαστόρος-Κυριάκος Παππούλης

Μπροβάλετε – Μπροβάλετε «Δράσεις»

Βάρβαρα
Η παράδοση λέει πως η Αγία Βαρβάρα ήταν μια κοπέλα πολύ όμορφη και επειδή δεν ήθελε να την κοιτάζουν παρακάλεσε τον Θεό να της δώσει μια αρρώστια, να της παραμορφώσει το πρόσωπο. Όπως έγινε και πιθανόν την παραμόρφωσε με τα στίγματα της ευλογιάς. Έτσι θεωρείται προστάτης των παιδιών από την ευλογιά. Και για τον λόγο αυτόν φτιάχνουν στην γιορτή της άλλοι μελόπιτα, άλλοι κόλλυβα με σιρόπι, τα λεγόμενα Βάρβαρα, που πήραν το όνομα τους από το όνομα της Αγίας.
Τα συστατικά που περιέχονται στα βάρβαρα δεν είναι απλά το σιτάρι που συμβολίζει τη δύναμη, αλλά η πανσπερμία των καρπών και οσπρίων που χρησιμοποιούνται. Φασόλια, ρεβίθια, φακές, σταφίδες, σησάμι, αμύγδαλο, καρύδι, μέλι, ζάχαρη, ρόδι.
Την παραμονή της Αγ. Βαρβάρας οι νοικοκυρές αφού μαγειρεύουν το αποφλοιωμένο σιτάρι προσθέτουν τα παραπάνω υλικά ή κάποια από αυτά, όπως τα είχε μάθει από την μητέρα της.
Η προτεραιότητα των γυναικών αφού τα έφτιαχναν ήταν να μοιράσουν στην γειτονιά. Ο λόγος που οι μανάδες που είχαν μικρά παιδιά, μοίραζαν τουλάχιστον σε τρεις γειτόνισσες τα βάρβαρα ήταν για να εισπράξουν την ευχή «τρεις στον κώλο». Δηλαδή αν αρρωστήσουν τα παιδιά τους από ευλογιά, να βγάλουν μόνο τρία εξανθήματα και αυτά στους γλουτούς. Αν σκεφθεί κανείς τι κακό προξενούσε άλλοτε στα παιδιά η επιδημία αυτή που παραμόρφωνε και ασχήμιζε αθεράπευτα το πρόσωπο τους, αντιλαμβάνεται γιατί η ευχή δινόταν σε μέρος τους σώματος που δεν φαινόταν.
Το έθιμο με κάποιες παραλλαγές το συναντάμε όπως αναφέρει ο λαογράφος καθηγητής Γ. Μέγας στο Αργοστόλι και στους ¨Έλληνες της Σιγής και Μαϊντηριού της Μικρας Ασίας.
Παραθέτουμε το έθιμο όπως γίνεται στις μέρες μας αλλά σίγουρα έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και συνδέεται με την αρχαία κουροτρόφο θεά Εκάτη κόρη της Δήμητρας και επειδή ο τρόπος παρασκευής συναντιέται και στην Μικρά Ασία, εκεί όπου η λατρεία της θεάς Εκάτης επικρατούσε, από όπου και ήρθε στην Αρχαία Ελλάδα σαν λατρεία της θεάς της μαγείας, ικανής να αποτρέψει το κακό. Άρα είναι φανερό σύμφωνα με τον καθηγητή Γ. Μέγα ότι η Αγ. Βαρβάρα πήρε την θέση της αρχαίας θεάς Εκάτης.

Τον τρόπο με τον οποίο γίνονται τον παρακολουθείτε στο βίντεο από την κ. Μαστόρου Ευαγγελία, την οποία και ευχαριστούμε πολύ.

Στοιχεία του κείμενου είναι από : «Κωακές καταγραφές από το χθες» του Θανάση Η. Γιωργαλλη και από το «Κως: Λαογραφικές σελίδες» της Περσεφόνης Κουτσουράδη.

Μπροβάλετε μπροβάλετε ΄΄Δράσεις΄΄
Γιάννης Μαστόρος-Κυριάκος Παππούλης