Το «πιναύλι» είναι ένα πνευστό μουσικό όργανο (χειροποίητος ποιμενικός αυλός) φτιαγμένο από καλάμι και πικροδάφνη στην οπή. Συνήθως ο πιστικός το έμπηγε στο πόδημα του ή στην βρακοζώνη το κρατούσε συντροφιά στην μοναξιά του (Γιωργαλλής, Καταγραφές).
Κατά τον Αναστάση Καραναστάση(Ποιμενικά), πη(ν)ιαύλι από το πηνίον+αυλός , κατά τον Κώστα Μηνά από ανομοίωση λ-λ>ν-λ της λ. πλαγίαυλος>πλαγιαύλι>πιλαγιαύλι>πιναγιαύλι>πινιγααύλι>πινιααύλι>πιν(ι)αύλι.
Άλλες εκδοχές: α) αυλός και Πάνας, πάναυλος – πιναύλι ή β) ποιμήν και αυλός, ποίναυλος, πιναύλι. Είναι διαδομένο σε όλο τον Ελλαδικό χώρο ως αυλός, φλογέρα, σουραύλι, θιαμπόλι, πιναύλι.
Στην περιοχή της Κω βρίσκεται δυστυχώς υπό εξαφάνιση γιατί δεν υπάρχει πλέον κανένας νέος σήμερα στο νησί που να παίζει ή να μαθαίνει. Το πιναύλι το έπαιζαν σχεδόν αποκλειστικά οι πιστικοί (βοσκοί) οι οποίοι είχαν άφθονο χρόνο τις ώρες της βοσκής αλλά και εύκολη πρόσβαση στις πρώτες ύλες που χρειάζονταν για να το κατασκευάσουν. Στην Κω και στην Νίσυρο φαίνεται να υπερισχύει το πιναύλι έναντι της τσαμπούνας που κυριαρχεί σχεδόν σε όλα τα άλλα νησιά στον χώρο των βοσκών.
Πολλοί ήταν οι καλοί πιναυλαδόροι του προηγούμενου αιώνα που μαζεύονταν για ποσπερίδες στις γειτονικές μάντρες και γλεντούσαν με το πιναύλι τους τις παρέες τους, κυρίως τις νύχτες του χειμώνα σύμφωνα με περιγραφές που έχουμε. Τις καλοκαιρινές βραδιές πάλι, έπαιζαν κατά την διάρκεια της βοσκής και δεν έχαναν ευκαιρία οι νεαροί πιστικοί να σμίξουν σε παρέες και να εξασκηθούν τόσο στο παίξιμο όσο και στον χορό. Ωστόσο παρά τον κίνδυνο εξαφάνισης του οργάνου είναι ακόμα αρκετοί οι εν ζωή πιναυλαδόροι της Κω. Θα σας αναφέρουμε όσους καταφέραμε να εντοπίσουμε και να καταγράψουμε, στα πλαίσια μιας ευρύτερης έρευνας που κάνουμε γύρω από την μουσική μας παράδοση. Στέλιος Κώστογλου, Γιάννης Μάμμης, Παναγιώτης Μαντούκος, Γιάννης Φώτης, Γιάννης Νικολένδρης, Πέτρος Φώτης, Στεφανής Χανδακάρος, Σάββας Στούππος, Νικήτας Παππούλης. Στα βίντεο που ακολουθούν παίζουν οι Γιάννης Μάμμης από το Ασφενδιού, Νικήτας Παππούλης από την Αντιμάχεια και Στέλιος Κώστογλου από την Κω.

Μπροβάλετε μπροβάλετε ΄΄Δράσεις΄΄
Γιάννης Μαστόρος-Κυριάκος Παππούλης

Μια πολύ δύσκολη και κοπιαστική η δουλειά του πιστικού (βοσκού). Ίσως το πιο δύσκολο απ’ όλα τα παραδοσιακά επαγγέλματα. Καθημερινά πρέπει να φροντίσεις, να βοσκήσεις, να ποτίσεις, να αρμέξεις, να τυροκομήσεις. Μετά ανάλογα με την εποχή έχεις τα γεννητούρια, το προβύζασμα, το σφάξιμο, την κουρά και το λούσιμο. Δεν έχει ρεπό και αργίες γιατί τα ζωντανά καθημερινά έχουν όλες αυτές τις ανάγκες.
Εμείς προσπαθήσαμε να καταγράψουμε με την κάμερά μας μόνο ένα μικρό μέρος αυτής της τόσο δύσκολης δουλειάς που μάλλον σιγά σιγά οδεύει προς εξαφάνιση τουλάχιστον με αυτό τον πατροπαράδοτο και παραδοσιακό τρόπο.
Η προσπάθειά μας ξεκίνησε τον Μάιο του 2017 και ολοκληρώνεται τώρα μετά από πολλές επισκέψεις στην μάντρα της κυρά Ευαγγελίας. Ευχαριστούμε πάρα πολύ την ίδια όπως και τον σύζυγό της κύριο Βησσαρίων αλλά και τον γιο της Δημήτρη που τόσο πρόθυμα μας δέχτηκαν και μας αποκάλυψαν τα μυστικά της δουλειάς τους.

Μπροβάλετε μπροβάλετε ΄΄Δράσεις΄΄
Γιάννης Μαστόρος-Κυριάκος Παππούλης

Όταν γίνονταν μικρές τρυπίτσες πάνω στην πίτα, οι μαρμαρίτες ήταν έτοιμοι. Τους τοποθετούσαν πάνω σε καθαρό σεντόνι. Την παραμονή, επειδή νηστεύουν έτρωγαν τους μαρμαρίτες με μέλι ή πετιμέζι. Τα Θεοφάνεια τους τηγανίζουν με αυγά και τους έτρωγαν σαν γλυκό.

Οι γυναίκες των γεωργών στο τέλος έφτιαχναν σε σχήμα σταυρού για τα ζώα τους. Καθώς οι άνθρωποι πίστευαν οτι την παραμονή των Θεοφανείων η θάλασσα γίνεται λάδι, οι ουρανοί ανοίγουν και τα ζώα μιλούν. Έτσι ταïζαν τα ζώα τους με μαρμαρίτες για να μαρτυρήσουν οτι τα αφεντικά τους ήταν καλά.

Οι πίτες αυτές συμβολίζουν τα σπάργανα που τύλιξε η Παναγία το Χριστό.

Για όσους επιθυμούν να φτιάξουν μαρμαρίτες ιδού τα υλικά 

Ρεπορτάζ από ΔΗΡΑΣ