Ο πολύ αγαπητός, στο νησί μας, απτάλικος (ή τούρκικος όπως οι παλαιότεροι ονόμαζαν τα απτάλικα και ζειμπέκικα), με προέλευση από την Μικρά Ασία.
Ανήκει στην ομάδα χορών στον ρυθμό των 9/8, ελεύθερων στον χώρο, που χορεύονται από άνδρες και γυναίκες(συνοδευόμενες από άνδρα) ζευγαρωτά ή από έναν μόνο χορευτή.
Στο βίντεο χορεύει εκπληκτικά η Ευφημίδα Θεοφιλίδη, γεννημένη στις 11 Μαρτίου 1937 στην Αντιμάχεια και μεγάλωσε μέσα στο καφενείο που είχαν οι γονείς της. Γι’ αυτό και γνωρίζει όλους τους σκοπούς και τα τραγούδια του χωριού της, αφού έχει βιώσει από κοντά πολλά γλέντια και παρέες μέσα στο καφενείο τους! Τραγουδά με έναν μοναδικό τρόπο, άλλα το μεγάλο της ταλέντο είναι η στιχουργική δεινότητα.
Στο βίντεο βλέπουμε ότι το ταλέντο της δεν τελειώνει μόνο στο τραγούδι και τους αυτοσχέδιους στοίχους, χορεύει εξαιρετικά με τρόπο που αποτελεί παράδειγμα για τις επόμενες γενιές.

Μπροβάλετε – Μπροβάλετε “Δράσεις»
Γιάννης Μαστόρος – Κυριάκος Παππούλης

Το κομμάτι αυτό αποτελεί μία ακόμα πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση σκοπού τούρκικου χορού, καθώς μελωδική παραλλαγή τού κομματιού αυτού έχει καταγραφεί από τούρκους μουσικούς το 1942 στην περιοχή τής Μικράς Ασίας Μούγλα, πού βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την Κω, ως παραδοσιακό ζεϊμπέκικο με όνομα Ferahi - Feraye, από το οποίο
προέρχεται προφανώς και το ελληνοποιημένο Φερεΐ. Ἡ λέξη φερεΐ, μάλιστα, τραγουδιέται ακριβώς στο σημείο και περίπου με τον τρόπο που και στην τουρκική εκδοχή τραγουδιέται η λέξη ferayi.
Τραγούδι: Βασίλης Συνεσίου,
Βιολί: Κυριάκος Παππούλης
Λαούτο: Ιπποκράτης Πατάκος

"Με τα μάτια μου την είδα -ἀμὰν φερεΐ-
την Ελένη στο γιαλό.
Με τα μάτια μου την είδα την Ελένη στο γιαλό
κι έπλυνε τα δυο της χέρια και τον άσπρο της λαιμό.
Από τα μπαλκόνια πέφτω, πέφτω για να σκοτωθώ
κι ἡ αγάπη μου φωνάζει, «Πιάστε τον για το Θεό».
Άσπρο μου τριανταφυλλάκι, βασιλιά των λουλουδιών,
ποιος αρνήθη την αγάπη, να την αρνηθώ κι εγώ; "
(*κείμενο από Ζυες της Κως, ΚΕΠΕΜ)

Μπροβάλετε Μπροβάλετε «Δράσεις»
Γιάννης Μαστόρος – Κυριάκος Παππούλης

Γιάννης Χατζηγιακούμής 1938-2022
Άλλος ένας μερακλής Ασφενδιανός, ο Γιάννης Χατζηγιακουμής, «έφυγε» χθες (6/6/22) στα 84 του χρόνια, στην μακρινή Αυστραλία όπου ζούσε!
Το μικρότερο από τα εννέα παιδιά του Βασίλη Χατζηγιακουμή και της Μαρίας Χατζηνικολάου. Γεννήθηκε το 1938 στο Ασφενδιού, πήγε δημοτικό στο σχολείο του Ασωμάτου και γυμνάσιο στο Ιπποκράτειο στην πόλη της Κω, απ’ όπου αποφοίτησε το 1959. Το 1965 μετανάστευσε στην Αυστραλία για μία καλύτερη τύχη, όπως μας είπε σε ολιγόλεπτη διαδικτυακή συνέντευξη τον περασμένο Μάρτιο! Από τότε ερχόταν πολύ τακτικά για να βλέπει την οικογένειά του, αλλά και να χορεύει στα πανηγύρια του νησιού του.
Το Πεντοζάλι(όπως χορεύεται στο Ασφενδιού) τον έμαθε στο γυμνάσιο, σιανό-σούστα, συρτό, καλαματιανό και άλλους χορούς από τα μεγαλύτερα αδέλφια του.
Ο αγαπημένος του χορός, όπως και των υπολοίπων αγοριών της οικογένειας ήταν ο τούρκικος (εφτά χαβασί όπως λέγεται στο Ασφενδιού), το οποίο χορεύει και στο βίντεο(από Aegeanews) το 2018 στο πανηγύρι των Εν Δωδεκανήσω Αγίων στο Μονάγρι Ασφενδιού .

Καλό σου ταξίδι κ. Γιάννη….

Μπροβάλετε – Μπροβάλετε
Γιάννης Μαστόρος – Κυριάκος Παππούλης

Από την Κωακή λαογραφία.

ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Γράφει ο κ. Βασίλης Χατζηβασιλείου.

Οι γιορτές απ’ τα Χριστούγεννα ίσαμε των Φώτων ονομάζονται «δωδεκάμερα». Την παραμονή των Χριστουγέννων στα χωριά της Κω ζύμωναν σιταρένιο αλεύρι κι έπλαθαν τα «κουλλούρgια», τις «κουλλούρες» (γιορτινά ψωμιά), τα «ξύσματα» (ψωμιά σιταρένια, ζυμωμένα με ξυσμένη μυζήθρα και μυρωδικά) καθώς και τα «αφρένα» ή «εφτάζυμα» (αρωματισμένα ψωμιά, που το προζύμι τους γίνεται με τον αφρό βρασμένων ρεβιθιών και φύλλων δάφνης). Όλα αυτά τα «Χριστόψωμα» τα άλειφαν με κρόκο αυγού και τα πλούμιζαν με το χτένι. Ανήμερα τα Χριστούγεννα στα χωριά της Κω, νέοι και γέροι, γυρίζουν παρέες κι επισκέπτονται όλα τα σπίτια του χωριού, για να πουν τα κάλαντα και να ευχηθούν «τ’ αποχρόνου». Το κέρασμα στις επισκέψεις αυτές, εκτός απ’ τα γλυκίσματα (κουραμπιέδες και μελομακάρονα) είναι το μαύρο κώτικο κρασί και οι μεζέδες. Τη γαλοπούλα ή το «πασκάτικο», δηλ. το γουρουνόπουλο, συνήθιζαν να τα σφάζουν, σύμφωνα με το έθιμο, την παραμονή της μεγάλης γιορτής. Λεγόταν πασκάτικο, γιατί τα Χριστούγεννα οι αγρότες της Κω ήθελαν να τα ονομάζουν Πάσχα (επειδή έτρωγαν το κρέας μετά από σαράντα μέρες νηστείας) ξεχωρίζοντάς τα απ’ τη Λαμπρή, την ημέρα εορτασμού της Ανάστασης του Χριστού. Γι αυτό και είχε επικρατήσει η γνωστή λαϊκή φράση: «Κάθε Πάσκαν gαι Λαμπρήν»!!!

Ζωντανό, βέβαια, παραμένει ως τις μέρες μας το έθιμο των κώτικων καλάντων. Οι νέοι και οι νέες του νησιού ξεχύνονται στους δρόμους και στα σπίτια απ’ το πρωί της παραμονής Χριστουγέννων, για να τραγουδήσουν με το παραδοσιακό βυζαντινό τους μέλος, εκτός απ’ το γνωστό στο Πανελλήνιο: «Καλήν ημέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας….» και τα ακόλουθα κάλαντα, κρατώντας στα χέρια το γλυκόηχο τριγωνάκι:

Αυτή είναι η ημέρα όπου ήρθε ο Λυτρωτής

από Μαριάμ μητέρα εκ Παρθένου γεννηθείς.

Άναρχος αρχήν λαμβάνει και σαρκούται ο Θεός,

ο αγέννητος γεννάται εις την φάτνη ταπεινός.

Άγγελοι το νέο λέγουν εις ποιμένας και βοσκούς,

ο αστήρ το θαύμα δείχνει εις τους μάγους και σοφούς (δίς).

Και του χρόνου!!!

~~~:~~~

Λένε επίσης και το Χριστουγεννιάτικο τραγούδι:

Χριστούγεννα, πρωτούγεννα,

πρώτη γιορτή του χρόνου,

εβγάτε, δείτε, μάθετε πού ο Χριστός γεννάται.

Γεννάται κι ανατρέφεται με μέλι και με γάλα.

Το μέλι τρώνε οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες

και το μελισσοβότανο το λούζονται οι κυράδες.

Ανοίχτε τα πουγκάκια* σας τα σφιχτοκλειδωμένα

και δώστε μας τον κόπο μας απ’ το χρυσό πουγκί σας.

Αν είστε απ’ τους πλούσιους, φλουριά μη λυπηθείτε,

κι αν είστε απ’ τους πάμφτωχους, ένα ζευγάρι κότες!

Και σας καληνυχτίζουμε, πέσετε κοιμηθείτε,

ολίγο ύπνο πάρετε και πάλι σηκωθείτε,

στην εκκλησιά να τρέξετε μ’ όλη την προθυμία

και του Χριστού ν’ ακούσετε τη Θεία Λειτουργία.

Σ’ αυτό το σπίτι πούρθαμε πέτρα να μη ραγίσει

κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει.

Κ’ εις έτη πολλά!!!

* πουγκάκι= το μικρό σακουλάκι για τα χρήματα, το βαλάντιο.

Κως, Λαογραφία: Πανηγύρι Παναγιάς, Αντιμάχεια 15/08/1984