Θα ήθελα να σας ενημερώσω ότι την Τρίτη 31 Μαΐου από τις 6.00 μέχρι τις 7.00 μ.μ. στην εκπομπή, υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Κώου και Νισύρου, που επιμελείται και παρουσιάζει η Νάνσυ Γαμβρέλλη στον ραδιοφωνικό σταθμό "Έκφραση 97 FM", καλεσμένες θα είναι οι

κ. Κοκκώνα Σαρρή (Συνταξιούχος του Δημοσίου)
κ. Θέκλα Πλατανίστα (Δικηγόρος)
κ. Ελένη Ζαρίφη (Θεολόγος Ιπποκρατείου Λυκείου Κω).

Θα συζητήσουν το θέμα "Εκκλησία και παιδιά. Σχέσεις εντός - εκτός ή πέριξ;"

Τό κείμενο πού ἀκολουθεῖ δημοσιεύθηκε στό περιοδικό «Πειραϊκή ‘Ἐκκλησία» (τεῦχος Μαΐου 2016, σελ. 32-33) σέ ἀφιέρωμα μέ θέμα «Χαρά ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ’. Οἰ φωτογραφίες εἶναι από διάφορα πανηγύρια στήν Κῶ.

Σὲ ἀντίθεση μὲ ὅ,τι θεωροῦν κάποιοι ὡς ἔκφραση πνευματικότητας (π.χ. τὸ σκυθρωπὸ καὶ σοβαροφανὲς ὕφος) καὶ μὲ τὸν δυτικὸ τρόπο σκέψης καὶ πράξης (π.χ. ὅπως παρουσιάζεται στὸ μυθιστόρημα «Τὸ ὄνομα τοῦ ρόδου» τοῦ Οὐμπέρτο Ἔκο, στὸ ὁποῖο μία σειρὰ φόνων διαπράττεται σὲ ἕνα ρωμαιοκαθολικὸ μοναστῆρι γιὰ νὰ ἐμποδιστεῖ τὸ γέλιο καὶ οἱ ἐκδηλώσεις χαρᾶς), ἡ χαρὰ ἀποτελεῖ καίριο, βασικό, οὐσιῶδες, συστατικὸ τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ὅπως ἀποδέχεται σύσσωμη ἡ ὀρθόδοξη παράδοση καὶ ἡ πνευματικότητα τῶν ἁγίων.

Ἀναμφίβολα, ὅταν ἀναφερόμαστε στὴν ἔννοια τῆς χαρᾶς καὶ στὴ λειτουργία της στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἐννοοῦμε τὸν ἐμπαιγμὸ τῶν ἄλλων, τὴν ἀχαλίνωτη διασκέδαση, τὴν ἐκτὸς ὁρίων συμπεριφορά.

Ἀφετηρία καὶ αἰτία τῆς χαρᾶς καὶ τῶν ἐκδηλώσεων ποὺ πηγάζουν ἀπὸ αὐτὴ εἶναι ὁ λόγος τοῦ Κυρίου «τὴν χαρὰν ὑμῶν οὐδεὶς αἴρει ἀφ᾿ ὑμῶν» (Ἰω. 16:22), ὅπως ἔχει καταγραφεῖ στὴν Καινὴ Διαθήκη καὶ τὸν παρουσιάζει ὁ Γιῶργος Πατρῶνος, Ἄρχων Διδάσκαλος τοῦ Εὐαγγελίου τῆς ΜτΧΕ καὶ Ὁμότιμος Καθηγητὴς τοῦ Ἐθνικοῦ καὶ Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν στὸ βιβλίο του «Ἡ χαρὰ στὴν Καινὴ Διαθήκη».

Ἀναμφίβολα, γιὰ νὰ ἔχει νόημα ἡ συζήτηση γιὰ τὴ χαρὰ καὶ τὴ σπουδαιότητά της στὴ ζωή μας πρέπει αὐτὴ νὰ περνᾶ στὴν καθημερινότητά μας καὶ νὰ τὴν ἀλλάζει, νὰ τὴν μεταμορφώνει σύμφωνα μὲ τὸ πνεῦμα τῆς Ἐκκλησίας.

Ὁ ἑορτασμὸς τῶν μεγάλων Δεσποτικῶν καὶ Θεομητορικῶν ἑορτῶν καὶ τῆς μνήμης τῶν Ἁγίων χαρακτηρίζεται ἀπὸ ἔκφραση αὐτῆς τῆς χαρᾶς μέσῳ τοῦ πανηγυριοῦ ποὺ πραγματοποιεῖται μὲ ἀφετηρία καὶ κέντρο κάποιον ἱερὸ ναό.

Εἶναι πράγματι δύσκολο νὰ προσεγγίσουμε τὸ πνευματικό, κοινωνικὸ καὶ πολιτιστικὸ πλαίσιο τῶν πανηγυριῶν, ἰδιαίτερα μὲ τὸ μετασχηματισμὸ ποὺ ἔχει ὑποστεῖ στὸ σύγχρονο ἀστικὸ περιβάλλον, γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ θὰ περιοριστοῦμε σὲ ἀναφορὰ μίας σειρᾶς στοιχείων ὅπως αὐτὰ λειτουργοῦν στὸ περιβάλλον τῆς ὑπαίθρου καὶ πάλι, βέβαια, ὑπὸ τὴν ἔντονη ἐπίδραση τοῦ ἀστικοῦ χώρου.

Ἡ δομὴ τοῦ ἑορτασμοῦ ἑνὸς ναοῦ (ἐνοριακοῦ, ἱδρυματικοῦ, παρεκκλησίου ἢ ἐξωκκλησίου) εἶναι σὲ γενικὲς γραμμὲς ἁπλὴ: ἀφ᾿ ἑσπέρας, δηλαδὴ τὸ ἀπόγευμα τῆς παραμονῆς, ὁ Πανηγυρικὸς Ἑσπερινός, σχεδὸν πάντοτε μὲ τὴν εὐλογία ἄρτων (ἀκολουθία τῆς Ἀρτοκλασίας) καὶ τὴν ὑπὲρ ὑγείας μνημόνευση τῶν ὀνομάτων τῶν προσφερόντων. Τὴν κυριώνυμο ἡμέρα, δηλαδὴ τὴν ἡμέρα τῆς ἑορτῆς μὲ Ὄρθρο καὶ Ἀρτοκλασία, τὴ Θεία Λειτουργία, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ καὶ τὸ κεντρικὸ σημεῖο τῆς ἑορτῆς, καὶ στὴ συνέχεια, συνήθως, τὴ λιτάνευση τῆς εἰκόνας τοῦ ναοῦ. Σὲ κάποιες περιπτώσεις, ἡ λιτάνευση πραγματοποιεῖται τὸ ἀπόγευμα καὶ ἀκολουθεῖ μεθέορτος Ἑσπερινὸς ἢ καὶ Παράκληση τοῦ Ἁγίου.

Γύρω ἀπὸ αὐτὲς τίς, ἐν πολλῇ χαρᾷ, τελούμενες λατρευτικὲς πράξεις οἰκοδομεῖται μία σειρὰ παράλληλων δράσεων ποὺ δίνουν ἕναν πανηγυρικό, ἑορταστικὸ καὶ χαρμόσυνο τόνο σὲ ὅλη τὴν ἐνορία, τὴ συνοικία, τὸ χωριὸ ἢ τὴν περιοχή.

Θὰ ἀναφερθῶ συνοπτικά, τηρώντας μία κατὰ τὸ δυνατό, χρονικὴ σειρὰ σὲ στοιχεῖα ποὺ δείχνουν τὴ χαρὰ στὰ πανηγύρια ἀπὸ τὴ μικρὴ γνώση ποὺ ἔχω γιὰ τὴν ἐθιμικὴ ζωὴ τῆς Κῶ καὶ τῆς Νισύρου, χωρὶς νὰ εἰσέλθω σὲ λεπτομέρειες.

Σε κάποιες περιπτώσεις, ἰδιαίτερα σὲ ἐξωκκλήσια, οἱ ἐκδηλώσεις χαρᾶς ξεκινοῦν μέρες πρὶν ἀπὸ τὴν ἑορτὴ ὅταν καταφθάνουν ἐξοπλισμένοι μὲ τὰ ἀναγκαῖα αὐτοὶ ποὺ θὰ προετοιμάσουν τὸ χῶρο γιὰ νὰ δεχθεῖ τοὺς ἱερεῖς καὶ τοὺς προσκυνητές. Αὐτὲς οἱ ὁμάδες, καταλύουν στὸ χῶρο τοῦ ναοῦ ἢ σὲ παρακείμενο μικρὸ οἴκημα καὶ ὅλη τὴν ἡμέρα ἀσχολοῦνται μὲ τὶς ἀπαραίτητες ἐργασίες καὶ ὅταν βραδιάσει ἀφοῦ σὲ κάποιες περιπτώσεις ψάλλουν τὸν Ἑσπερινὸ ἢ τὴν Παράκληση τοῦ Ἁγίου, ὅλοι μαζὶ τρῶνε, θυμοῦνται παλιὲς ἱστορίες καὶ ἀπολαμβάνουν τὴν ἡσυχία καὶ τὴν ὀμορφιὰ τῆς φύσης.

Τὰ περισσότερα πανηγύρια ξεκινοῦν μετὰ τὸν Ἑσπερινό, ἰδιαίτερα στὶς περιπτώσεις ποὺ δὲν ὑπάρχει νηστεία καὶ μποροῦν ἐλεύθερα νὰ φᾶνε καὶ νὰ διασκεδάσουν. Αὐτὸ τὸ κοινὸ γεῦμα εἶναι στοιχεῖο τοῦ πανηγυριοῦ ποὺ ἔχει χαθεῖ ἐντελῶς στὸ ἀστικὸ περιβάλλον, ἂν καὶ σύμφωνα μὲ τοὺς ἐπιστήμονες ἔλκει τὴν καταγωγή του ἀπὸ τὶς πρωτοχριστιανικὲς «ἀγάπες» (σχετικὴ ἐπιστημονικὴ ἀνακοίνωση ἔχει κάνει ὁ Σεβ. Μητρ. Κώου καὶ Νισύρου κ. Ναθαναὴλ γιὰ τὰ γεύματα τῶν πανηγυριῶν τῆς Καρπάθου). Συνήθως, τὸ φαγητὸ εἶναι συγκεκριμένο καὶ ἔχει καθιερωθεῖ μεταφέροντας τὴν ἐμπειρία πολλῶν ἐτῶν μὲ κριτήριο ὄχι τόσο τὸ νὰ φᾶνε οἱ συνδαιτυμόνες, ἀλλὰ νὰ βρεθοῦν ὅλοι μαζὶ καὶ νὰ συνεχίσουν μὲ ὁμαδικὴ διασκέδαση τὴν ἑορτή. Γι᾿ αὐτὸ εἶναι φαγητὸ ποὺ μπορεῖ εὔκολα νὰ παραχθεῖ σὲ μεγάλες ποσότητες, μὲ μικρὸ κόστος καὶ χορταστικό. Σχεδὸν πάντοτε, σὲ αὐτὰ τὰ γεύματα ὑπάρχει μουσικὴ καὶ τραγούδι, καὶ τὸ χορὸ παραδοσιακὰ ἀνοίγει ὁ ἱερέας τοῦ χωριοῦ ἢ ἀκόμη καὶ ὁ ἐπίσκοπος τοῦ τόπου.

Αὐτοὶ ποὺ διακονοῦν σὲ αὐτὲς τὶς συνεστιάσεις προσφέρουν ἐθελοντικὰ τὴν ἐργασία τους καὶ καμαρώνουν ἰδιαίτερα γι᾿ αὐτό. Δὲν εἶναι σπάνιο φαινόμενο (π.χ. στὴν Κάρπαθο) νὰ ἔρχονται ὁμογενεῖς ἀπὸ τὸ ἐξωτερικὸ μόνο καὶ μόνο γιὰ νὰ διακονήσουν στὸ πανηγύρι τοῦ χωριοῦ ἢ ἑνὸς ἐξωκκλησιοῦ.
dscn2066
Ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον παρουσιάζει ὁ ἑορτασμὸς τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Καστριανῶν στὸ Παλαιὸ Πυλὶ τῆς Κῶ ποὺ εἶναι μία βυζαντινὴ καστροπολιτεία ὅπως ὁ Μυστρᾶς. Τὴν μονὴ αὐτὴ οἰκοδόμησε μετὰ ἀπὸ πρόσκληση τοῦ Κώου μοναχοῦ Ἀρσενίου Σκηνουρίου, ὁ ὁποῖος τοῦ παραχώρησε τὸ χῶρο, τὸ 1080 ὁ Ὅσιος Χριστόδουλος ὁ Λατρηνός, ὁ ὁποῖος μᾶς εἶναι πολὺ γνωστὸς ἀπὸ τὴ δράση του στὴν Πάτμο. Ἡ μονὴ πανηγυρίζει στὴν ἑορτὴ τῆς Ὑπαπαντῆς τοῦ Κυρίου καὶ πλήθη πιστῶν συρρέουν ἀπὸ ὁλόκληρη τὴν Κῶ. Οἱ ἑτοιμασίες ξεκινοῦν μέρες πρίν. Μετὰ τὸν Ἑσπερινὸ προσφέρονται λουκουμάδες ποὺ φτιάχνονται ἐκείνη τὴ στιγμὴ ἀπὸ τοὺς ὑπευθύνους. Πάρα πολλοὶ ἀπὸ τοὺς προσκυνητὲς παραμένουν ὅλο τὸ βράδυ στὴν περιοχὴ καὶ γιὰ νὰ ζεσταθοῦν ἀνάβουν φωτιὲς στὰ πλατώματα τῆς πολιτείας, καθὼς τὸ κρύο εἶναι τσουχτερό. Κοιτάζοντας ἀπὸ μακριὰ τὶς παρέες νὰ εἶναι συγκεντρωμένες μὲ χαρά, πειράγματα καὶ γέλια γύρω ἀπὸ τὶς φωτιὲς ὁ παρατηρητὴς ἀντιλαμβάνεται ὅτι ἡ ἑορτὴ τῆς Ὑπαπαντῆς -ἐν προκειμένῳ- ἔχει ἀκόμη καὶ σήμερα τὴ δύναμη νὰ ἑνώσει καὶ νὰ προσφέρει χαρά.
dsc 1175
Στὸ Πυλὶ καὶ σὲ ἄλλα χωριὰ τῆς Κῶ τὰ παλαιότερα χρόνια συναντούσαμε τὸ ἔθιμο τῆς «ἀφφαλλίας». Μετὰ τὸν Ἑσπερινὸ τῆς Ἀγάπης στὸ προαύλιο τοῦ ναοῦ οἱ ἐπίτροποι προετοίμαζαν κοινὸ γεῦμα. Ἔστρωναν τραπέζια γιὰ ὅλους τοὺς χωριανούς, ἀγόραζαν τὰ ὑλικὰ γιὰ τὴν παρασκευὴ τοῦ γεύματος, τὸ κρασὶ καὶ ὅλα τὰ χρειώδη. Τὸ γεῦμα ξεκινοῦσε μὲ προσευχὴ καὶ μόλις ὁλοκληρωνόταν οἱ παρακαθήμενοι στρέφονταν στὸ χορὸ καὶ τὸ τραγούδι ποὺ συνέχιζαν γιὰ πολύ. Τὸ κοινὸ γεῦμα καὶ τὸ ἔθιμο τῆς «κούπας», μέσα στὴν ὁποία ἔριχναν τὸν ὀβολό τους, ἦταν ἄριστη εὐκαιρία γιὰ νὰ συγκεντρωθοῦν χρήματα γιὰ τὶς ἀνάγκες τῆς ἐνορίας, νὰ ἔλθουν σὲ ἐπικοινωνία οἱ οἰκογένειες, οἱ νέοι, οἱ γεροντότεροι, καὶ νὰ περάσουν μερικὲς στιγμὲς ξενοιασιᾶς ὅλοι μαζὶ ὡς μία ἑνότητα, ὡς μία κοινωνία.
img 3150

Σήμερα, τὰ πανηγύρια, τῶν πόλεων κυρίως, ἔχουν ἐντονότερο ἐμπορικὸ χαρακτήρα, ἂν καὶ στὸ παρελθὸν αὐτὸς ὁ χαρακτήρας δὲν ἦταν τελείως ἀπών: στὸ πανηγύρι τοῦ Ἀσωμάτου στὸ Ἀσφενδιοῦ τῆς Κῶ οἱ παλαιότεροι θυμοῦνται ὅτι ὡς παιδιὰ πήγαιναν μὲ χαρὰ καὶ λαχτάρα γιὰ νὰ ἀγοράσουν τὰ φημισμένα ἀσφενδιανὰ πορτοκάλια.

Τὰ τελευταῖα χρόνια τὰ πανηγύρια ξαναζωντανεύουν ἐκφράζοντας μία αὐθόρμητη ἀντίδραση στὴν προσπάθεια κάποιων νὰ μᾶς ἐγκλωβίσουν σὲ μία μοναχική, ἀπομονωμένη καὶ μονοδιάστατη πραγματικότητα. Φανερώνουν τὴν ἔντονη ἐπιθυμία μας νὰ προεκτείνουμε τὴν λατρευτικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας στὸ χῶρο τῆς καθημερινότητας γιὰ νὰ τὴν ζήσουμε ὠς ἔκφραση χαρᾶς.
img 3166

Ἡ προσπάθεια δημοτικῶν ἀρχόντων καὶ φορέων νὰ «ἀντικατασταθοῦν», κατὰ κάποιον τρόπο, τὰ πανηγύρια μὲ τὶς διάφορες «γιορτὲς» τοῦ κρασιοῦ, τῆς μπύρας, τῆς σαρδέλας κ.ἄ., ἂν καὶ σὲ κάποιες περιπτώσεις συγκεντρώνουν κόσμο, δὲν διατηροῦν τὸ στοιχεῖο τῆς κοινότητας καὶ τῆς χαρᾶς ποὺ πηγάζει ἀπὸ τὴ σύνδεση τοῦ γλεντιοῦ μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ διάσταση τοῦ πανηγυριοῦ καὶ γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ παραμένουν ἄσχετες μὲ τὴν καθημερινότητά μας καὶ ξένες, σὲ ἀντίθεση μὲ τὰ πανηγύρια ποὺ ἐκφράζουν τὴν πληρότητα τῆς χριστιανικῆς χαρᾶς, ἡ ὁποία δὲν ἀφήνει ἀνεπηρέαστη καμία πτυχὴ τῆς ζωῆς μας.

Συνήθως, χρησιμοποιούμε τη λέξη «παραχάραξη» για να δηλώσουμε την προσπάθεια κατασκευής κίβδηλων –πλαστών– νομισμάτων.

Η ετυμολογία της περιγράφει την πράξη του απατεώνα νομισματοκόπου, ο οποίος παρά τον νόμοχαράσσει σχέδια σε μια μήτρα για να δημιουργήσει πλαστά, μη αυθεντικά, νομίσματα με χαμηλή περιεκτικότητα πολυτίμων μετάλλων και να κερδίσει διοχετεύοντάς τα στην αγορά.

Κατ᾿ επέκταση, στην καθομιλουμένη η λέξη έχει ταυτιστεί με κάθε προσπάθεια παραποίησης και αλλοίωσης φράσεων, εννοιών, αντιλήψεων.

mironositeΤο πρόσωπο του Χριστού υπέστη πάρα πολλές παραχαράξεις από τη στιγμή που ήρθε στον κόσμο μας μέχρι σήμερα. Πολλοί αλλοίωσαν και διέστρεψαν το σκοπό της παρουσίας Του ανάμεσά μας ήδη από την εποχή που ζούσε. Για να κατανοήσουμε αυτές τις προσπάθειες παραχάραξης θα πρέπει να αναφερθούμε στὸν ιουδαϊσμό της εποχής του Χριστού, ο οποίος ήταν κράμα πολλών διαφορετικών παραδόσεων. Οι παραδόσεις αυτές ήταν διαδεδομένες, ισχυρές, με πολλούς και φανατικούς οπαδούς, οι οποίοι τις υποστήριζαν με πάθος.

Οι Ιουδαίοι περίμεναν με λαχτάρα τον Μεσσία, αλλά δεν ήταν ξεκάθαρο τι ακριβώς σήμαινε γι᾿ αυτούς. Για να καταλάβουμε το μετασχηματισμό της σχετικής έννοιας θα πρέπει να κάνουμε μία σύντομη αναδρομή στην ιστορία του Ισραήλ.

Κατά την εποχή του Χριστού ο Ιουδαϊσμός ήδη βρισκόταν σε σκλαβιά αιώνων. Στην πραγματικότητα από το 600 π.Χ. και έπειτα η Παλαιστίνη, με την παρένθεση της επανάστασης των Μακκαβαίων, ποτέ δεν ήταν ελεύθερη. Οι κατακτητές ήταν πολλοί: οι Βαβυλώνιοι, οι Μήδοι, οι Πέρσες, ο Μέγας Αλέξανδρος, οι Πτολεμαίοι και (από το 200 π.Χ.) οι Σελευκίδες  και οι Ρωμαίοι, αρχικά ως επικυρίαρχοι και στη συνέχεια ως κατακτητές.

Ακόμη και η περίοδος των Μακκαβαίων και των Ασμοναίων βασιλέων που ακολούθησε (περίπου από το 165-64 π.Χ.) και για την οποία ο Ιουδαϊσμός ήταν και είναι υπερήφανος ήταν μία περίοδος με τρομερά προβλήματα, συνεχείς πολέμους με άλλους λαούς, π.χ. το βασίλειο των Σελευκιδών, και φοβερές ενδοδυναστικές συγκρούσεις (αδελφός σκότωνε τον αδελφό και ο πατέρας τα παιδιά).

Ένα μεγάλο μέρος του λαού είχε συρθεί σε αιχμαλωσία στη Βαβυλώνα ήδη από το 597 και όταν του δόθηκε η δυνατότητα να επιστρέψει στην πατρώα γη (από το 530 και εξής) επέλεξε να μείνει στον τόπο αιχμαλωσίας του. Έτσι, δημιουργήθηκε μία μεγάλη σε έκταση και ισχυρή σε παραδόσεις διασπορά, η οποία με την πάροδο των ετών διογκωνόταν και ανέπτυσσε δικούς της θεσμούς.

Η καταλυτική δύναμη του ελληνισμού ασκούσε φοβερή επίδραση επάνω στον Ιουδαϊσμό, κυρίως μέσα από τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας, η οποία είχε διεισδύσει στο εβραϊκό λεξιλόγιο σε πολύ μεγάλο βαθμό. Το ίδιο συνέβαινε με τα ονόματα, τις συνήθειες της καθημερινότητας (π.χ. άθληση στο «γυμνάσιο») και την τέχνη.

Όλα επηρέασαν αυτά την πίστη στον ερχομό του Μεσσία με πολύ άμεσο και δυναμικό τρόπο. Αν και αρχικά οι αντιλήψεις για τον Μεσσία παρέπεμπαν σε μία μορφή που σταλμένη από τον Θεό θα οδηγούσε το λαό στη σωτηρία από την αμαρτία, δηλαδή σε μία αντίληψη που μοιάζει με τη δική μας για τον Μεσσία-Σωτήρα, σύντομα κάτω από τις ισχυρές επιδράσεις που αναφέραμε, αυτή η προσέγγιση άλλαξε και έδωσε τη θέση της στην πίστη ότι ο Μεσσίας θα είναι το πρόσωπο που σταλμένο από τον Θεό θα απελευθερώσει τον Ισραήλ από τους εχθρούς του θα τον επαναφέρει στην πρότερη δόξα (π.χ. του ενιαίου Βασιλείου του Δαβίδ) και θα τον κάνει αρκετά ισχυρό ώστε να κυριαρχήσει επάνω στους εχθρούς του.

Αυτή η αντίληψη ήταν πολύ διαδεδομένη στην Παλαιστίνη και έθελγε ιδιαίτερα τους Ιουδαίους, οι οποίοι απολύτως δικαιολογημένα επιθυμούσαν διακαώς την απελευθέρωση της πατρίδας τους. Μέσα από αυτή την παρανόηση του στόχου του Μεσσία οδηγήθηκαν με μία σειρά επιλογών που τους οδήγησαν ακόμη και σε ένοπλη δράση, όπως παραδείγματος χάρη η περίπτωση των «σικαρίων» (ανδρών που κρατούσαν μαχαίρια με τα οποία σκότωναν τους εχθρούς του ιουδαϊκού λαού).

Γνωρίζοντας αυτές τις αντιλήψεις κατανοούμε καλύτερα τον θριαμβευτικό τρόπο της εισόδου του Χριστού στην Ιερουσαλήμ, όπου τα πλήθη τον ζητωκραύγασαν ως βασιλέα του Ισραήλ: «εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου (= ο Μεσσίας), ὁ βασιλεύς τοῦ Ἰσραήλ» (Ιω. 12:13). Διαβάζοντας αυτή την τόσο γνωστή φράση θα δούμε ότι ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου ακολουθείται από την επεξήγηση «ὁ βασιλεύς τοῦ Ἰσραήλ», δηλαδή ο Βασιλιάς μας. Οι άνθρωποι περίμεναν το βασιλιά που θα τους λύτρωνε από τα δεινά και τον έβλεπαν στο πρόσωπο του Χριστού.

Η στάση του λαού ερμηνεύει και την ανάλογη αλλά αντίθετη στάση των κεφαλών του Ισραήλ: του Αρχιερέα, των μελών του Μεγάλου Συνεδρίου, των Φαρισαίων και των Σαδδουκαίων, και, φυσικά, των Γραμματέων και των νομομαθών, οι οποίοι περιφρονούσαν τον «ὄχλον τὸν μὴ γιγνώσκοντα τὸν Νόμον»: Ο εκλεκτός του λαού δεν υπήρχε περίπτωση να γίνει αποδεκτός από αυτούς, όταν μάλιστα ήταν μία μορφή που δεν δίστασε ούτε μία στιγμή να περιφρονήσει τη σκληρότητα και την αρρωστημένη τυπολατρία τους και να στηλιτεύσει την απομάκρυνσή τους από το πνεύμα του Νόμου.

Γι᾿ αυτό ήταν αναμενόμενη η στάση τους απέναντι στον Χριστό του Θεού: από πολύ νωρίς αναζητούσαν τρόπο να τον σκοτώσουν. Μάλιστα, ήθελαν να συνδυάσουν την καταδίκη του με νομικά παραπτώματα και, φυσικά, να έχουν την νομιμοποιητική κάλυψη των Ρωμαίων. Έτσι όταν διαπίστωσαν την αντίθεση του, κατά τις ιστορικές μαρτυρίες, σκληρού επάρχου Ποντίου Πιλάτου δεν δίστασαν να τον εκβιάσουν ανοικτά, λέγοντας δημοσίως ότι αν δεν τον καταδικάσεις δεν είσαι φίλος του Καίσαρα, δηλαδή αρνείσαι την Αυτοκρατορική εξουσία και κατ᾿ επέκταση είσαι εχθρός του κράτους.

Γνωρίζοντας την σύγχυση που επικρατούσε στον Ισραήλ σχετικά με τη μορφή του Μεσσία και το πρόσωπό Του, ο ίδιος ο Χριστός ρώτησε τους μαθητές Του «τίνα μέ λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι εἶναι;» (Μάρκου 8:27).

Κατά την εποχή του Χριστού, στον Ιουδαϊσμό υπήρχαν πολλές ομάδες, οι οποίες είχαν σημαντικές αποκλίσεις στη διδασκαλία τους. Ο Ιουδαϊσμός μάλλον ενθάρρυνε αυτή την περίεργη πρακτική με δύο προϋποθέσεις: να σέβονται (σε γενικές γραμμές, επισήμως θα λέγαμε) το Νόμο και να παρακολουθούν τη λατρεία στο Ναό. Πολλά χωρία των ευαγγελίων αναφέρονται σε αυτή την πολυμορφία με πιο γνωστό το ευαγγέλιο που διαβάζεται το βράδυ της Μεγάλης Δευτέρας και παρουσιάζει τη συζήτηση σχετικά με την ανάσταση των νεκρών, την οποία οι Σαδδουκαίοι (μία αριστοκρατική ομάδα προσκολλημένη στον γραπτό Νόμο) απέρριπταν. Αυτοί για παράδειγμα ήταν από αυτούς που πίστευαν ότι ο Μεσσίας είχε κοσμικό χαρακτήρα και έπρεπε να αναλάβει ανάλογη δράση και κατηγόρησαν τον Χριστό ως διαστροφέα της αποστολής του Μεσσία. Βέβαια, για να πετύχουν το στόχο της εξοντώσεως του Χριστού δεν δίστασαν, παρά τις διαφορές των αντιλήψεων, να συμμαχήσουν με τους Φαρισαίους.

Άλλες ομάδες που γνωρίζουμε ήταν οι Φαρισαίοι (= περουσείμ, οι ξεχωριστοί, όπως ήθελαν να τους αποκαλούν), οι Θεραπευτές (μία σχετικά άγνωστη ομάδα για την οποία μας μιλά ο Ιώσηπος), οι Εσσάιοι (μία ομάδα για την οποία πολύς λόγος έγινε μετά την ανακάλυψη το 1947 των χειρογράφων του Κουμράν, τα οποία γρήγορα και με ασφάλεια

Η απάντηση των μαθητών είναι ενδεικτική της συγχύσεως που επικρατούσε: «οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ λέγοντες Ἰωάννην τὸν Βαπτιστήν, καὶ ἄλλοι Ἠλίαν, ἄλλοι δὲ ὅτι εἷς τῶν προφητῶν» (Μάρκου 8:2), δηλαδή άλλοι λένε ότι είσαι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, άλλοι ο Ηλίας, άλλοι κάποιος από τους προφήτες.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής του Κυρίου ήταν και τότε όπως και σήμερα μία μορφή πολύ μεγάλου κύρους. Όπως γνωρίζουμε και ο Χριστός μίλησε με ιδιαίτερη θέρμη για τη μορφή του Προδρόμου λέγοντας ότι δεν υπάρχει γεννημένος άνθρωπος που να τον ξεπερνά. Ο Ιωάννης, κηρύττοντας ως πρό-δρομος του Κυρίου, είχε συγκεντρώσει γύρω του μία σημαντική ομάδα μαθητών και είχε επηρεάσει πολλούς με τη διδασκαλία του. Ο εγκληματικός τρόπος θανατώσεώς του είχε πείσει πολλούς από τους Ιουδαίους ότι μία τέτοια μορφή δεν μπορούσε να χαθεί από την κακία και την αδικία λίγων ανθρώπων, αλλά θα επανερχόταν στη ζωή για να ολοκληρώσει το έργο του και να λυτρώσει τον κόσμο από το κακό. Όπως μας πληροφορεί ο ευαγγελιστής Ιωάννης στο 1οκεφάλαιο του ευαγγελίου του, αν και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος γνώριζε ότι δεν ήταν αυτός το Φως, ο Μεσσίας, αλλά απλώς προετοίμαζε το δρόμο για Εκείνον που θα ακολουθούσε, πολλοί ήταν εκείνοι που νόμιζαν ότι ήταν ο Μεσσίας. Γι΄, αυτό, όταν μετά την θανάτωση του Προδρόμου ξεκίνησε το δημόσιο κήρυγμα του Χριστού συνέδεσαν τις δύο μορφές και νόμισαν ότι ήταν μία και η αυτή.

Εν συνεχείᾳ, οι μαθητές αναφέρουν τη μορφή του Προφήτη Ηλία. Μορφή ιδιαίτερα σεβαστή για τους Ιουδαίους, καθώς ηγήθηκε στον αγώνα τους ενάντια στους εχθρούς τους. Όχι μόνο ενάντια στους άπιστους βασιλείς (π.χ. Αχαάβ και Ιεζάβελ), αλλά και ενάντια στους ψεύτικους θεούς και τους προφήτες τους που κατά την εποχή του Ηλία είχαν κυριαρχήσει στον Ισραήλ παραγκωνίζοντας την λατρεία του Γιαχβέ, του Αληθινού Θεού. Θυμόμαστε τις συγκλονιστικές περιγραφές της συγκρούσεως του Ηλία με τους προφήτες των ξένων θεών και την απόλυτη επικράτησή του. Ο Ηλίας είχε πολλές θεοφάνειες και για μεγάλο χρονικό διάστημα, όταν τον κατεδίωκαν οι άνθρωποι, τρεφόταν με τη βοήθεια του Θεού. Επίσης, ο Ηλίας όπως μας πληροφορεί η Παλαιά Διαθήκη ανέβηκε στους ουρανούς ζωντανός επάνω σε ένα άρμα.

Όλα αυτά τα στοιχεία είχαν προκαλέσει έντονη προσδοκία για επάνοδό του, και μάλιστα, ένδοξη.

Αναμφίβολα, η παρουσία των προφητών στην πνευματική ζωή του Ισραήλ ήταν πολύ έντονη ακόμη και την εποχή του Χριστού. Πολλοί ήταν αυτοί που περίμεναν να ζήσουν μία δυναμική κάθοδο και μία δυναμική παρουσία του Μεσσία, όπως μάθαιναν για την κλήση των προφητών, και απογοητεύθηκαν από την ταπείνωση και την απλότητά Του.

Εξάλλου, οι Ιουδαίοι πριν από την έλευση του Μεσσία περίμεναν τον τελευταίο προφήτη, τον εσχατολογικό Προφήτη, ο οποίος θα προετοίμαζε την οδό του Κυρίου. Δυστυχώς, πολλοί ταύτισαν τον Χριστό με τον τελευταίο προφήτη και ο ιουδαϊσμός δεν αποδέχθηκε στο σύνολό του ότι αυτόν τον ρόλο έπαιξε ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και όχι ο Ιησούς.

Ενδιαφέρον έχει η απάντηση του απ. Πέτρου στην ερώτηση του Χριστού «εσείς ποιος πιστεύετε ότι είμαι;» Στην ερώτηση αυτή ο απ. Πέτρος με τη γνωστή παρρησία του απάντησε: «Σύ εἶ ὁ Χριστός ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος» (Ματθ. 16:15-16). Η απάντηση αυτή είναι πολύ σημαντική γιατί συνοψίζει με ακρίβεια την πίστη της Εκκλησίας για το πρόσωπο του Σωτήρα. Είναι ὁ Κεχρισμένος, ο Μεσσίας, ο διαλεγμένος από τον Θεό, και ταυτόχρονα είναι και ο Υἱός Του, ο οποίος θα σώσει τον κόσμο από την αμαρτία.

Στη σημερινή αναφορά περιοριστήκαμε σε παραχαράξεις του προσώπου του Κυρίου μας κατά τη βιβλική περίοδο, και δεν μιλήσαμε για τις αιρέσεις και διάφορες φιλοσοφικές, επιστημονικές και ψευδοεπιστημονικές αλλοιώσεις της Αγίας μορφής Του.

Πίσω από αυτές τις παραχαράξεις κρύβεται ο εγωισμός του ανθρώπου, ο οποίος δεν του επιτρέπει να ελευθερωθεί από την κακία και να δεχθεί με αγάπη και ταπείνωση το χέρι που ο Χριστός απλώνει προς αυτόν για να τον σώσει και να τον βάλει και πάλι στον παράδεισο της τρυφής.

Είναι δύσκολο ο καθένας από εμάς να παραδεχθεί αφ᾿ ενός ότι έχει ανάγκη σωτηρίας και αφ᾿ ετέρου να αναζητήσει αυτή τη σωτηρία στην αγάπη του Θεού και όχι στις δικές του ικανότητες.

Θέλει τόλμη και πίστη!

Αυτή την τόλμη και την πίστη ζητά από εμάς ο Χριστός για να μπορέσουμε να ομολογήσουμε συνειδητά ότι «Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν θανάτῳ θάνατον πατήσας καὶ τὶς ἐν τοῖς μνήμασι ζωὴν χαρισάμενος» και να προσπαθήσουμε να ζήσουμε αναστάσιμα.

Χριστός Ἀνέστη!

Frescoes in the Borgia Appartments of the Palazzi Pontifici in Vatican, PINTURICCHIO

Οι πρόγονοί μας πριν από τον ερχομό του Χριστού με τη μεγάλη σοφία τους προσπάθησαν να απαντήσουν σε βασικά ερωτήματα και να αντιμετωπίσουν δυσεπίλυτα προβλήματα που τους απασχολούσαν.

Ανάμεσα σε αυτά ήταν το σχετικό με τη δημιουργία του κόσμου και την έννοια της ιστορίας ερώτημα. Η αντίληψη που επικρατούσε σε γενικές γραμμές ήταν ότι ο κόσμος είναι αιώνιος δίχως τέλος και ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται. Φυσικά υπήρχαν και άλλες απόψεις όπως π.χ. η Θεογονία του Ησιόδου (που ερμηνεύει την αρχή του κόσμου σε σχέση με τη γέννηση των θεών) και η διδασκαλία των στωικών για την «εκπύρωση», δηλαδή την αλλαγή του σύμπαντος μέσα σε μία φωτιά που θα καταπιεί τα πάντα.

Εντελώς διαφορετική είναι η προσέγγιση του χριστιανισμού απέναντι σε αυτά τα ιδιαιτέρως σημαντικά θέματα. Ήδη από την Παλαιά Διαθήκη μαθαίνουμε ότι ο κόσμος δεν είναι τυχαίος ούτε έφτασε στην κατάσταση που τον γνωρίζουμε από μόνος του. Αντιθέτως συνδέεται με κάποια αρχική χρονική στιγμή και με κάποιον Δημιουργό. Μελετώντας την πορεία της ανθρωπότητας από τη στιγμή της εκ του μη όντος Δημιουργίας μέχρι σήμερα μπορούμε να εντοπίσουμε κάποια σημεία που ξεχωρίζουν.

Πρώτα η Πτώση και η έξοδος των Πρωτοπλάστων από τον Παράδεισο. Η απόφαση του ανθρώπου να διακόψει τη σχέση του με τον Θεό και να πορευτεί μόνος του παρά τις εντολές και την αγάπη Του. Αποτέλεσμα αυτής της επιλογής είναι η εκδίωξη από τον Παράδεισο και η έναρξη της ζωής τους σε ένα άλλο περιβάλλον, αφιλόξενο και εχθρικό.

Έπειτα η προσπάθεια του Θεού να βοηθήσει το πλάσμα Του. Με πολύ διάκριση, λεπτότητα και αγάπη ο Θεός οργάνωσε και έθεσε σε λειτουργία ένα πλήρες σχέδιο αποκατάστασης των σχέσεων με τον άνθρωπο που Τον είχε αρνηθεί. Το σημαντικό σε αυτό το σχέδιο ήταν ότι την επιλογή της αποκατάστασης θα την έκανε ο άνθρωπος. Ο Θεός άνοιγε το δρόμο, αλλά ο άνθρωπος έπρεπε να επιλέξει να τον βαδίσει. Έτσι ο Θεός αποκαλύφθηκε πάλι σε αυτόν και έστειλε τους προφήτες και τους δικαίους της Παλαιάς Διαθήκης για να τον βοηθήσουν να Τον ανακαλύψει εκ νέου και να Τον γνωρίσει ξανά.

Ακολουθεί η Ενσάρκωση του Υιού και Λόγου του Θεού. Ο Θεός παίρνει ανθρώπινη σάρκα και γίνεται άνθρωπος για να κάνει τον άνθρωπο Θεό, δηλαδή να του δώσει και πάλι τη δυνατότητα να Τον αγαπήσει και να ζήσει κοντά Του.

Ο Θάνατος του Χριστού επάνω στο Σταυρό αποτελεί κόμβο στο σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία του ανθρώπου και αναπόσπαστα ακολουθείται από τηνΑνάσταση, η οποία αναμφίβολα αποτελεί το κεντρικότερο και πλέον καίριο σημείο της ιστορίας. Ίσως πιο σημαντικό ακόμη και από την ίδια τη Δημιουργία.

Τα πράγματα από την Ανάσταση και έπειτα έχουν πάρει το δρόμο τους: ηΕκκλησία είναι αυτή που ως πλοίο μάς στηρίζει και μας οδηγεί στην πορεία μας προς τη σωτηρία. Ζώντας στο χώρο της μαθαίνουμε να αναζητούμε την αγάπη του Θεού και απολαμβάνουμε την επικοινωνία μαζί Του.

Το τελευταίο σημείο που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι η Δευτέρα Παρουσία, η στιγμή που ο κόσμος μας θα πάψει να είναι όπως τον γνωρίζουμε και θα αλλάξει. Θα γίνει καινούργιος, θα ανανεωθεί. Θα γίνει πάλι Παράδεισος και ο άνθρωπος θα ζει μέσα σε αυτόν, δίπλα στον Θεό και μέσα στην αγάπη Του.

Αυτή η αναφορά στα βασικά σημεία της ιστορικής πορείας του Κόσμου, της Δημιουργίας, μας φανερώνει ότι ο άνθρωπος στη ζωή του έχει έναν πολύ συγκεκριμένο στόχο. Δεν έτυχε να βρεθεί κάπου κάποτε, αλλά σε ολόκληρη τη ζωή του ακολουθεί μία πορεία προς τα έσχατα, μία πορεία προς τη σωτηρία.

Σύμφωνα με την χριστιανική αντίληψη η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται (δεν είναι κύκλος), αλλά πορεύεται προς τα έσχατα (σαν να βαδίζει σε μία νοητή ευθεία), τα οποία βρίσκονται στο τέλος της, στο τέλος του ιστορικού χρόνου, όχι με την έννοια ότι ολοκληρώνεται μία χρονική περίοδος και ξεκινά μία άλλη, αλλά με την έννοια ότι η Δημιουργία ολοκληρώνει την πορεία της μέσα στον χρόνο και πλέον αφ΄ ενός δεν θα υπάρχει χρόνος όπως τον ζούμε στην παρούσα ζωή και αφ΄ ετέρου ο κόσμος μας όπως τον γνωρίζουμε μέχρι τώρα, θα είναι διαφορετικός, καινός, δηλαδή καινούργιος.

Αυτή η στάση απέναντι στην ιστορία δεν είναι μία θεωρία ή μία απλή επιστημονική προσέγγιση, αλλά μας δίνει τη δυνατότητα να ζήσουμε με έναν άλλο τρόπο, να ζήσουμε με μία διαφορετική προοπτική κοιτάζοντας πάντοτε μπροστά. Είναι πολύ σημαντική γιατί μεταξύ άλλων μας βοηθά να κατανοήσουμε τη στάση της Εκκλησίας και των Αγίων απέναντι στο Θεό και τη σημασία της εορτής του Πάσχα για την καθημερινότητά μας.

Οι πρώτοι χριστιανοί είχαν πολύ βαθιά μέσα τους την πίστη ότι είναι περαστικοί από αυτόν τον κόσμο και προχωρούν με γοργά βήματα προς τη στιγμή που ο κόσμος αυτός θα παρέλθει και να ζήσουν τον Καινούργιο. Για το λόγο αυτό αποκαλούσαν τους εαυτό τους «οἰ τῆς ὁδοῦ», δηλαδή αυτοί που βαδίζουν το δρόμο. Αυτήν την πεποίθηση που έχει λείψει από εμάς σήμερα έρχεται να μας θυμίσει το Πάσχα.

Η εβραϊκή λέξη «πεσάχ», από την οποία προέρχεται η λέξη Πάσχα, έχει μία σαφή σημασία κίνησης. Σημαίνει «περνώ», «προσπερνώ», «κινούμαι». Το πρώτο Πάσχα το γιόρτασαν οι Ισραηλίτες τη νύκτα που μετά από εντολή του Κυρίου θα έπαιρναν το δρόμο για να φύγουν από την Αίγυπτο που ήταν ο τόπος του μαρτυρίου, της κακίας, της καταπίεσης. Αυτή η έξοδος, το πέρασμα με τη βοήθεια, την καθοδήγηση και τη στήριξη του Κυρίου από την ζωή της σκλαβιάς στη ζωή της ελευθερίας, με όσα προβλήματα αυτό συνεπάγεται (η ελευθερία προϋποθέτει ωριμότητα) εκφράζουν την έννοια του Εβραϊκού Πάσχα.

Τούτος ο τρόπος εορτασμού και η σχετική τυπολογία ξεπεράστηκε από τηνπασχάλια θυσία του Αμνού, δηλαδή του Χριστού που με τη θέλησή Του σήκωσε στους ώμους Του το βάρος της αμαρτίας του κόσμου. Και αυτή η θυσία ξεπεράστηκε με τη σειρά της από το χαρμόσυνο γεγονός της Αναστάσεως, το οποίο ανέτρεψε τα εγκόσμια δεδομένα όπως είχαν διαμορφωθεί από την Πτώση και έπειτα: ο άνθρωπος δεν είναι πλέον θύμα του διαβόλου, αλλά έχει τη δυνατότητα, πατώντας επάνω στην Ανάσταση του Χριστού, να προχωρήσει τη ζωή του δίπλα στο Θεό, ζώντας στην αγκαλιά Του.ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ, ΠΡΩΤΑΤΟ, 1290 ΠΕΡΙΠΟΥ

Όπως κατά την εβραϊκή παράδοση Πάσχα σήμαινε τη διάβαση από τη σκλαβιά στην ελευθερία έτσι κατά την Χριστιανική αντίληψη Πάσχα σημαίνει το πέρασμα από τη σκλαβιά της αμαρτίας στην ελευθερία της εν Χριστῷ αγάπης και ζωής.

«Ἐκ γάρ θανάτου πρός ζωήν ἡμᾶς διεβίβασεν ἐπινίκιον ψάλλοντας» ακούμε στον αναστάσιμο κανόνα.

Για να ζήσουμε Πάσχα είναι αναγκαίο να θυμόμαστε ότι η Ανάσταση του Χριστού μάς βοηθά να προχωρήσουμε ακόμη περισσότερο στην πορεία μας προς τα έσχατα που αποτελεί τον δρόμο μας επάνω στη γη. Να προχωρήσουμε, όμως, όχι γιατί απλώς κάποτε κάπου κάποιος μας γέννησε, αλλά έχοντας συνείδηση αυτής της πορείας και προσπαθώντας να την βαδίσουμε όσο καλύτερα μπορούμε αποβλέποντας πάντοτε προς τον «τῆς πίστεως ἀρχηγόν καί τελειωτήν» τον νικητή του θανάτου, τόν Αναστάντα Κύριο ημών Ιησού Χριστό.

Καλή Ανάσταση!

Απέναντι σε μία πράξη όπως αυτή που είχε αποδέκτη τον Επίσκοπο της Κω και της Νισύρου, Μητροπολίτη Ναθαναήλ, ο κάθε ένας μπορεί να έχει διαφορετική αντιμετώπιση και να κάνει διαφορετικές σκέψεις.

Αναμφίβολα, το φαινόμενο των αδίκων και αστήρικτων κατηγοριών δεν είναι άγνωστο για κάποιον που κάνει έναν σοβαρό αγώνα για να προοδεύσει πνευματικά και να βοηθήσει τους εμπερίστατους αδελφούς του. Αυτός ο αγώνας δεν είναι εύκολος, δεν είναι αναίμακτος, δεν είναι απλός! Είναι σκληρός, πρέπει να δώσεις αίμα, το αίμα της καρδιάς σου, για να λάβεις το πνεύμα και να καρποφορήσεις.

Δυστυχώς όμως το μίσος, και μάλιστα το τυφλό, το χωρίς αιτία, είναι ένα από τα χαρακτηριστικα της ζωής μας όπως τη ζούμε στον κόσμο μας από την Πτώση και έπειτα.
Τι νιώθει άραγε ο καθένας από εμάς;

Άλλος οργή, άλλος θυμό, άλλος ντροπή για την αδικία που υφίσταται κάποιος που εκδαπανάται για τον πλησίον, άλλος απογοήτευση . . .

Εμάς, μάλλον θλίψη μας κατέχει για αυτούς τους ανθρώπους που απευθύνονται με μίσος και έπαρση στον Επίσκοπό τους, για αυτούς τους ανθρώπους που βλέπουν το αγαθό και το νιώθουν ως κακό, που τους ενοχλεί να βλέπουν να ενισχύεται το έργο της Εκκλησίας στα νησιά μας, να τρέφονται πεινασμένοι, να κατηχούνται νέοι, μεγάλοι, Έλληνες και μη, να ανοίγουν οι καρδιές των ανθρώπων, να γελούν, να μεγαλώνει η ελπίδα, να καλλιεργείται η αγάπη προς τον αδελφό . . .

Παρά ταύτα, ίσως η οδύνη της αδικίας και η πικρία της κακίας να είναι αναγκαία και κατάλληλη εισαγωγή στη Μεγάλη Εβδομάδα και το πλέον άριστο προοίμιο της Αναστάσεως!

Χρόνια πολλά Σεβασμιώτατε! Καλή Ανάσταση!
Ελένη Ζαρίφη - Θανάσης Μουστάκης

ferriesingreece2

kalimnos

sportpanic03

 

 

eshopkos-foot kalymnosinfo-foot kalymnosinfo-foot nisyrosinfo-footer lerosinfo-footer mykonos-footer santorini-footer kosinfo-foot expo-foot