«Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου, η χαϊδεμένη από τη μάνα της και τ’ αδελφού της τα φιλιά. Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία».

Με τους στίχους αυτούς από το υπέροχο «άσμα ασμάτων» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, μελοποιημένο απ’ το μεγάλο μας μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη απέδωσε τιμή στην μνήμη των θυμάτων του ολοκαυτώματος, στη σεμνή τελετή που έγινε στην Συναγωγή στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου, ο Αντιπεριφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου κ. Γιάννης Φλεβάρης.

Στην ομιλία του ανέφερε πως όλοι, όσοι είναι γονείς, όσοι έχουν αδέρφια και οικογένεια μπορούν να νιώσουν μέσα απ’ αυτούς τους συγκινητικούς στίχους που γράφτηκαν για όμορφες κοπέλες, τη φρίκη και την οδύνη του ολοκαυτώματος. Τότε που οι δήμιοι χώριζαν αθώα παιδιά από τους γονείς και τ’ αδέρφια τους και τα οδηγούσαν στο θάλαμο αερίων και στους φούρνους των στρατοπέδων του θανάτου, στο Άουσβιτς και το Νταχάου για να βρουν φριχτό θάνατο μ’ έναν ανείπωτο τρόπο.

Ας φανταστεί κάποιος τα μέλη της δικής του οικογένειας που τόσο αγαπά και μετά τα κολαστήρια του θανάτου όπου μαρτύρησαν αθώες ψυχές. Αυτό φτάνει για να σκύψουμε με δέος μπροστά στο ολοκαύτωμα με θύματα εκατομμύρια ανθρώπων που το μόνο τους έγκλημα ήταν η θρησκεία τους και η φυλή στην οποία έτυχε να ανήκουν με τη γέννησή τους. Πέρα και μακριά από άναρθρες κραυγές ρατσισμού, αντισημιτισμού και δογματισμού ας δούμε τον άνθρωπο ως επίκεντρο του δράματος και της τραγωδίας.

Ποτέ ξανά... Στη συνέχεια ο Αντιπεριφερειάρχης και ο εντεταλμένος Περιφερειακός Σύμβουλος κ. Άγγελος Ανανίας, που εκπροσώπησαν την Περιφέρεια, μετέβησαν μαζί με τον Δήμαρχο Ρόδου και τις Αρχές του τόπου, τον Ραβίνο Αθηνών κ. Γκαμπριέλ Νεγρίν, τον Πρόεδρο του κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλείου Ελλάδος κ. Μωυσή Κωνσταντίνη, τους εκπροσώπους των εβραϊκών Κοινοτήτων Ρόδου και Κω, την Πρόεδρο της Διαχειριστικής Επιτροπής της Ισραηλιτικής Κοινότητας κ. Κάρμεν Κοέν, τους εκπροσώπους του Διπλωματικού Σώματος και εκπροσώπους Φορέων και Οργανισμών, στην πλατεία Εβραίων Μαρτύρων για την κατάθεση στεφάνου. Ο κ. Φλεβάρης μετέφερε χαιρετισμό του Περιφερειάρχη Νοτίου Αιγαίου κ. Γιώργου Χατζημάρκου για την επέτειο του ολοκαυτώματος.

Ο κ. Άγγελος Ανανίας ανέφερε ότι η Εβραϊκή Κοινότητα της Ρόδου που άφησε για αιώνες τα δικά της σημάδια που διατηρούνται έως σήμερα στο νησί μας, τιμά τα θύματά της. Ο κ. Φλεβάρης στις εκδηλώσεις που ξεκίνησαν στις 22 Ιουλίου, από το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου, άφησε ένα κόκκινο τριαντάφυλλο για το Ολοκαύτωμα.

Η μνήμη των αδελφών μας από τη Ρόδο και τη Κω που χάθηκαν και έσβησαν στο Άουσβιτς, στο Νταχάου και αλλού και όσων εκτοπίστηκαν, ξεριζώθηκαν και δεν επέστρεψαν ποτέ, είναι ζωντανή όπως και η ιστορική τους διαδρομή και τα ίχνη τους στον τόπο μας, στο σταυροδρόμι αυτό των Πολιτισμών. Μουσικό και Ποιητικό ήταν το οδοιπορικό στην πλούσια παράδοση με Σεφαραδίτικα τραγούδια, με yiddish, ποιήματα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα γκέτο και πανδαισία ήχων, φωνών και οργάνων σε έναν μοναδικό χώρο που σε ταξιδεύει πίσω στο χρόνο.

Συμμετείχε η Σοπράνο Σόνια Θεοδωρίδου, η μικτή χορωδία του Δήμου Ρόδου και η ορχήστρα Mobile που χάρισαν στους εκατοντάδες συμπολίτες μας που γέμισαν την πλατεία του Παλατιού, μοναδικές καλλιτεχνικές συγκινήσεις. Με το τέλος των εκδηλώσεων στην πλατεία Εβραίων Μαρτύρων και μπροστά στο μνημείο των 1604 Εβραίων της Ρόδου και της Κω που χάθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου ανέφερε ότι «Επί πολλούς αιώνες οι συμπολίτες μας, εβραϊκής καταγωγής, ζούσαν και δημιουργούσαν στον τόπο μας μαζί με τους υπόλοιπους συμπατριώτες μας και μοιραζόταν σχέσεις αγάπης, αδελφοσύνης και ανθρωπιάς.

Τον Ιούλιο του 1944 λίγους μόνο μήνες πριν το τέλος του πολέμου συγκεντρώθηκαν και συνελήφθησαν από τους κατακτητές τα μέλη της εβραϊκής Κοινότητας στη Ρόδο και στην Κω και στάλθηκαν με τα τρένα του θανάτου στο Άουσβιτς. Έμελε να είναι αυτοί οι τελευταίοι Έλληνες εβραίοι που έφυγαν για τα κολαστήρια. Λίγοι μόνο μήνες απετέλεσαν το όριο μεταξύ ζωής και θανάτου.

Οι Κοινότητες των νησιών μας αφανίστηκαν σε ποσοστό που ξεπέρασε το 90% και πλήρωσαν βαρύτατο φόρο αίματος στη ναζιστική θηριωδία. Λίγες δεκάδες κατάφεραν να επιστρέψουν και να ξαναρχίσουν τη ζωή τους στα νησιά μας, τη γη των προγόνων τους με τις περιουσίες τους να έχουν λεηλατηθεί από τους κατακτητές και τις πληγές της ψυχής τους για πάντα ανοιχτές. Ήταν 23 Ιουλίου 1944 όταν το πλοίο ξεκίνησε από τη Ρόδο για το Άουσβιτς, αλησμόνητοι οι συμπατριώτες μας που ταξίδεψαν εκείνη τη μέρα για το ταξίδι χωρίς γυρισμό…»

“Τον ιερέα του χωριού τον αποκεφάλισαν, βρέφη εκτελέστηκαν και γυναίκες βιάστηκαν πριν θανατωθούν..”

Το πρωί της 10ης Ιουνίου 1944 γερμανική στρατιωτική φάλαγγα των Ες-Ες με αρχηγό τον λοχαγό του 2ου λόχου του 1ου τάγματος Fritz Laufenbach ξεκίνησε από τη Λιβαδειά για την Αράχωβα, με σκοπό την εκκαθάριση της περιοχής από τις αντάρτικες δυνάμεις στη δυτική πλευρά του Ελικώνα. Στο Δίστομο ενώθηκε με άλλη γερμανική ομάδα που είχε ξεκινήσει από την Άμφισσα και προχώρησαν προς το Στείρι. Σαν δόλωμα οι Γερμανοί είχαν 2 επιταγμένα Ελληνικά φορτηγά γεμάτα με άνδρες των SS μεταμφιεσμένους σε χωρικούς, που προπορεύονταν της κύριας φάλαγγας. Ταυτόχρονα ο 10ος και 11ος λόχος του 3ου τάγματος από την Άμφισσα κατευθυνόταν προς το Δίστομο για να συναντήσουν τον 2ο λόχο.

Οι κάτοικοι έλαβαν εντολή να μην απομακρυνθούν από το χωριό, μέχρι την επιστροφή των γερμανικών δυνάμεων.

Οι 3 λόχοι συναντήθηκαν χωρίς να έχουν εντοπίσει αντάρτες εκτός από 18 παιδιά που κρύβονταν σε γύρω στάνες. Έξι από τα παιδιά που προσπάθησαν να δραπετεύσουν εκτελέστηκαν. Οι Γερμανοί μπήκαν στο Δίστομο και εκφοβίζοντας τους χωρικούς έμαθαν ότι υπήρχαν αντάρτες στο Στείρι. Ο 2ος λόχος κατευθύνθηκε προς τα εκεί και στην θέση Λιθαράκι ,περιοχή του Στειρίου έπεσε σε ενέδρα των ανταρτών του 11ου λόχου του 3ου τάγματος του 34ου συντάγματος του ΕΛΑΣ. Η μάχη του Στειρίου ήταν σκληρή και κράτησε περίπου μέχρι τις δύο το μεσημέρι αναγκάζοντας τους Γερμανούς σε οπισθοχώρηση. Οι απώλειες των Γερμανών ήταν περίπου 40 νεκροί και των ανταρτών 1.

Παράλληλα, για τους Έλληνες ,οι δυνάμεις του 11ου Λόχου του ΙΙΙ/34 τάγματος του ΕΛΑΣ με Διοικητή τον Λοχαγό Χριστόφορο παίρνοντας εντολή έφυγαν από το Κυριάκι και κατέβηκαν στο Στείρι. Εκείνη την χρονική περίοδο πολλοί κάτοικοι των χωριών αυτών ήσαν οργανωμένοι στο ΕΑΜ και βοηθούσαν τον ΕΛΑΣ στον αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας ,ενώ το Γ΄ Ράιχ είχε υποστεί σημαντικές ήττες τόσο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη.

Στη θέση Καταβόθρα οι Γερμανοί δέχθηκαν επίθεση από αντάρτες του ΕΛΑΣ.

Οι αντάρτες φτάνοντας στο Στείρι επέλεξαν το κατάλληλο σημείο στήνοντας ενέδρα με τρεις διμοιρίες στη θέση Λιθαράκι 1,5 χιλιόμετρο πριν το χωριό περιμένοντας τους Γερμανούς. Οι Γερμανοί φθάνοντας στο Δίστομο και τρομοκρατώντας τους κατοίκους απόσπασαν την πληροφορία ότι υπάρχουν αντάρτες στο Στείρι. Έτσι πριν τις 12:00 το μεσημέρι, 4 γερμανικά και 2 επιταγμένα ελληνικά φορτηγά γεμάτα με άνδρες των SS μεταμφιεσμένους σε χωρικούς για να μην κινήσουν υποψίες , έφυγαν από το Δίστομο με προορισμό το Στείρι με σκοπό να συνεχίσουν και εκεί τα ίδια (βιαιοπραγίες, εκφοβισμό και εκτελέσεις του πληθυσμού).Η μάχη κράτησε περίπου μέχρι τις δύο το μεσημέρι αναγκάζοντας τους Γερμανούς σε οπισθοχώρηση . Οι απώλειες των Γερμανών ήταν περίπου 40 νεκροί άνδρες, μεταξύ αυτών και ένας αξιωματικός που εκτελούσε χρέη μεταφραστή, ο οποίος μεταφέρθηκε τραυματισμένος και πέθανε στο Δίστομο ενώ των Ελλήνων 15 νεκρούς και άλλους τόσους τραυματίες.

Μετά την μάχη οι Γερμανοί μπήκαν στο Δίστομο και σε αντίποινα για τις απώλειές τους άρχισαν την σφαγή όσων κατοίκων έβρισκαν στο χωριό. Η μανία τους ήταν τόσο μεγάλη, ώστε δεν ξεχώριζαν από το μακελειό ούτε τα γυναικόπαιδα ούτε τους ηλικιωμένους. Τον ιερέα του χωριού τον αποκεφάλισαν, βρέφη εκτελέστηκαν και γυναίκες βιάστηκαν πριν θανατωθούν. Η σφαγή σταμάτησε μόνον όταν νύχτωσε και αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Λειβαδιά, αφού πρώτα έκαψαν τα σπίτια του χωριού. Οι εκτελέσεις συνεχίστηκαν και κατά την επιστροφή των Γερμανών στην βάση τους, καθώς σκότωναν όποιον άμαχο έβρισκαν στον δρόμο τους. Οι νεκροί του Δίστομου έφτασαν τους 228, εκ των οποίων οι 117 γυναίκες και 111 άντρες, ανάμεσά τους 53 παιδιά κάτω των 16 χρόνων. Η μαρτυρία του απεσταλμένου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού Eλβετού George Wehrly ο οποίος έφτασε στο Δίστομο μετά λίγες μέρες μιλάει για 600 νεκρούς στην ευρύτερη περιοχή.

Ένας από τους επικεφαλής που θεωρήθηκε υπεύθυνος για την σφαγή στο Δίστομο Χανς Τσάμπελ (Hans Zampel) μετά το τέλος του πολέμου συνελήφθη στην Γαλλία και εκδόθηκε στην Ελλάδα. Στην πορεία ζητήθηκε η μεταφορά του στην Γερμανία για τις εκεί έρευνες όπου και παρέμεινε. Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες ζει ως σήμερα ελεύθερος.

Ο λοχαγός των SS Φριτς Λάουτενμπαχ (Fritz Lautenbach) είναι ο άνθρωπος που εκτέλεσε την εντολή και συνέταξε την σχετική ψευδή αναφορά. Η αναφορά του Lautenbach αμφισβητήθηκε άμεσα από τον επίσης αυτόπτη μάρτυρα της μυστικής αστυνομίας, Georg Koch, o οποίος συνόδευε την αποστολή. Έτσι τελείωσε η μάχη αυτή με οδυνηρές απώλειες για τους Γερμανούς αλλά και για τον άμαχο και αθώο πληθυσμό του γειτονικού χωριού.

Η πρωτοφανής θηριωδία έγινε αμέσως γνωστή μέσω του BBC στο εξωτερικό και προκάλεσε την κατακραυγή της διεθνούς κοινής γνώμης. Η Γερμανική Διοίκηση της Αθήνας επέρριψε την ευθύνη αποκλειστικά στους κατοίκους του Διστόμου, επειδή, όπως ανέφερε σε ανακοίνωσή της, δεν συμμορφώθηκαν με τις στρατιωτικές εντολές.

Μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα, το Ελληνικό Γραφείο Εγκληματιών Πολέμου μπόρεσε να ανακαλύψει τον υπεύθυνο της Σφαγής, Χανς Ζάμπελ, ο οποίος είχε καταφύγει στο Παρίσι και είχε συλληφθεί. Οι γαλλικές αρχές τον παρέδωσαν στις ελληνικές, οι οποίες τον προφυλάκισαν.

Τον Αύγουστο του 1949 ομολόγησε την έκταση των γερμανικών θηριωδιών στο Δίστομο, αλλά δικαιολογήθηκε ότι εκτελούσε διαταγές ανωτέρων του. Κατά τη διάρκεια της προφυλάκισής του, ο Ζάμπελ εκδόθηκε προσωρινά στη Δυτική Γερμανία για άλλη υπόθεση, αλλά δεν επέστρεψε ποτέ στην Ελλάδα για να αντιμετωπίσει τις συνέπειες των πράξεών του.

ΠΗΓΕΣ:

Μουσείο Μπενάκη
Δίστομο,10 Ιουνίου 1944,Το ολοκαύτωμα, Γ. Θεοχάρης, εκδ. Σύγχρονη Έκφραση
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ