Νιώθεις σαν να κρατάς την αναπνοή σου, όπως κάτω από το νερό, μπροστά στα υπέροχα αντικείμενα που ανέσυραν οι αρχαιολόγοι από τον βυθό.

Αρχαϊκά αγγεία, πίθοι της κλασικής περιόδου, χάλκινες μορφές, οθωμανικές πίπες του 17ου αιώνα από πηλό, βυζαντινά νομίσματα. Και το πιο αναπάντεχο απ’ όλα: το περιεχόμενο ενός αμφορέα από τη Σινώπη του Πόντου που εντοπίστηκε σε ναυάγιο στους Φούρνους. Είναι τα καύκαλα από καραβιδάκια τουλάχιστον 2.000 ετών που προορίζονταν για τον επισιτισμό κάποιου πληρώματος και φυλάσσονται σε ένα… τάπερ.

Το μεγαλύτερο μουσείο

Η επίσκεψη στα άδυτα της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων που βρίσκεται επί της Διονυσίου Αρεοπαγίτου στον ίσκιο της Ακρόπολης, σε κάνει να αισθάνεσαι τυχερός για τη δημοσιογραφική σου ιδιότητα. Δεν ξέρεις πού να πρωτοκοιτάξεις, ενώ τα ακροδάχτυλά σου θέλουν να αγγίξουν αυτά τα απομεινάρια του παρελθόντος που έμειναν στον πυθμένα αιώνες ολόκληρους και τώρα αντίκρισαν ξανά το φως.

Στο κατώφλι με υποδέχεται η επικεφαλής της ΕΕΑ, Αγγελική Σίμωσι, για να με ξεναγήσει στην «πιο ιδιαίτερη αρχαιολογική υπηρεσία, μιας και έχει να κάνει με το μεγαλύτερο μουσείο της χώρας: τον ελληνικό βυθό».

Δεν είναι μονάχα η τεράστιά του επικράτεια (ορίζεται από την υφαλοκρηπίδα μας) αλλά και ο χρονικός ορίζοντας, καθώς τα ευρήματα μπορεί να ανήκουν στην περίοδο από την εποχή του λίθου και μπορεί να φτάνουν μέχρι και τον 20ό αιώνα.

«Οταν εντοπιστεί ένα ναυάγιο, ανασύρουμε δειγματοληπτικά κάποια αντικείμενα έτσι ώστε να μπορέσουμε να επιχειρήσουμε μια χονδρική χρονολόγηση. Υστερα προσπαθούμε να κάνουμε μια αποτύπωση του σκαριού και εν συνεχεία όταν αξιολογηθεί η κατάσταση μπορεί να προχωρήσουμε και σε ανασκαφή, αν κρίνουμε ότι έχει νόημα», μας εξηγεί η προϊσταμένη που υπηρετεί εκεί από το 1976, το έτος που ιδρύθηκε η ΕΕΑ.

Οπως μας εξηγεί η Αγγελική Σίμωσι, υπάρχουν εκατοντάδες αρχαία ναυάγια στα ύδατά μας, αλλά η υπηρεσία εστιάζει τις προσπάθειές της σε κάποια από αυτά, που κρίνονται πιο σημαντικά εξαιτίας του φορτίου τους. «Ενα από τα καθήκοντά μας βέβαια είναι να κάνουμε και σαρώσεις στον βυθό με μηχανήματα νέας τεχνολογίας για να βρούμε περισσότερα από ένα σκαριά. Στους Φούρνους φέτος, ο αρχαιολόγος μας, Γιώργος Κουτσουφλάκης εντόπισε 22 ναυάγια σε μια μικρή έκταση».

Πρώτες βοήθειες

Οταν κάποιο αντικείμενο ανασυρθεί από το νερό, πρέπει να «δεχθεί» τις πρώτες βοήθειες. Τοποθετείται αμέσως σε θαλασσινό νερό και ύστερα μόλις φτάσει στην ΕΕΑ μπαίνει σε δεξαμενές για να αρχίσει η διαδικασία αφαλάτωσης που μπορεί να διαρκέσει από μήνες μέχρι και χρόνια. Αν δεν ακολουθηθεί η πρακτική αυτή, κινδυνεύει άμεσα να καταστραφεί καθώς άλλαξαν ραγδαία οι συνθήκες μέσα στις οποίες διατηρήθηκε για εκατοντάδες χρόνια. «Κατά διαστήματα το βγάζουμε για να καθαρίσουμε σταδιακά τις επιστρώσεις που έχουν επικαθήσει στην επιφάνειά του», μας λέει η Αγγελική Σίμωσι. Οταν ολοκληρωθεί αυτός ο κύκλος, τότε αναλαμβάνουν οι συντηρητές για το ξύλο, το μέταλλο, τον πηλό, το μάρμαρο. Με υπομονή και τρυφερότητα σκύβουν πάνω σε καθετί και προσπαθούν να το επαναφέρουν στην αρχική του μορφή, να το συγκολλήσουν, να το καθαρίσουν.

Συγκίνηση

«Πολλές φορές αισθανόμαστε απέραντη συγκίνηση που έχουμε το προνόμιο να αγγίζουμε τα αντικείμενα αυτά και να τα επαναφέρουμε με κάποιο τρόπο στη ζωή», λένε στην «Κ» ο Αγγελος Τσομπανίδης και η Σπυριδούλα Παπανίκου, δύο από τους φιλόπονους συντηρητές που εργάζονται στην Εφορεία. «Αυτό που έχει χαραχθεί στη μνήμη μας ήταν μια φορά που κάναμε συντήρηση στο κρανίο ενός παιδιού, που βρέθηκε σε έναν καταβυθισμένο αρχαίο οικισμό στην περιοχή Μετόχι του Παγασητικού. Χρονολογείται από τη μέση Εποχή του Χαλκού, δηλαδή το 1700 π.Χ. Το χαρακτηριστικό του οικισμού αυτού είναι ότι έκαναν τις παιδικές ταφές εντός της οικογενειακής εστίας».

Οι συντηρητές φροντίζουν ομάδες αντικειμένων από πολλά φορτία: το Μόδι, τη Σύρνα κοντά στην Αστυπάλαια, τα Αντικύθηρα, τους Φούρνους.

Το μυστήριο με τον έφιππο ηγεμόνα που βρήκαν οι ψαράδες

Το πλέον εντυπωσιακό εύρημα είναι κλεισμένο σε μια βιτρίνα στον ισόγειο χώρο της εφορείας. Πρόκειται για τα τμήματα ενός μεγάλου αγάλματος της ύστερης ελληνιστικής περιόδου, το οποίο έχει ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ιστορία. Το 2006 ένας ψαράς ανέσυρε ένα χάλκινο πόδι αγάλματος με τα δίχτυα του στη θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στην Κάλυμνο και την Κω. Λίγο αργότερα ένας άλλος ψαράς, συγγενής του πρώτου, βρήκε το άλλο πόδι στην ίδια περιοχή. Το 2009 εντόπισε το τμήμα ενός θώρακα, ενώ προφανώς στο σύμπλεγμα αυτό που είναι ένας έφιππος ηγεμόνας ανήκει και ένα εντυπωσιακό κεφάλι που βρέθηκε και αυτό στα ίδια νερά. Το αξιοπερίεργο είναι ότι πραγματοποιήθηκε αρχαιολογική έρευνα στο σημείο όπου υπέδειξαν οι ψαράδες αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

Με απόσταση ετών, πάντως, συμπληρώθηκε σταδιακά ένα παζλ, το οποίο δείχνει έναν ρωμαλέο άνδρα με ένα καπέλο που ονομάζεται καψία. Με το ένα χέρι του κρατά τα γκέμια και με το άλλο απευθύνει χαιρετισμό.

Από το σύμπλεγμα απουσιάζει το άλογο. Ολα τα τμήματα έχουν συντηρηθεί αλλά κάποια δεν βρίσκονται στην εφορεία.

Από την Κω στην Ιαπωνία

«Ο θώρακας χρειάστηκε να μείνει πολύ καιρό μέσα στη δεξαμενή αφαλάτωσης και ταιριάζει γάντι με τα δύο πόδια» μας εξηγεί η Αγγελική Σίμωση. «Για το κεφάλι δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι, καθώς δεν βρίσκεται στην Ελλάδα. Το έχουμε δανείσει για σημαντικές εκθέσεις που γίνονται στο εξωτερικό αυτήν την περίοδο. Πήγε πρώτα στη Φλωρεντία. Μετά στην Αμερική και τώρα ετοιμάζεται να παρουσιαστεί στη μεγάλη έκθεση αρχαίας ελληνικής τέχνης που θα γίνει στην Ιαπωνία. Από την πείρα μας, πάντως, πιστεύουμε ότι αποτελεί τμήμα του μεγάλου αυτού αγάλματος που είναι πολύ όμορφο» υπογραμμίζει η επικεφαλής.

Προς χάριν του δημοσιογραφικού φακού, οι συντηρητές μας κάνουν μια μικρή παρουσίαση. Ξεβιδώνουν προσεκτικά τις βιτρίνες και φέρνουν ένα ξύλινο κιβώτιο γεμάτιο αφρολέξ μέσα στο οποίο βρίσκονται τα πόδια. Υστερα, ο Αγγελος Τσομπανίδης κρατά τα πόδια στη σωστή θέση για να μπορέσουμε να αποκτήσουμε μια αίσθηση της ακέραιας σύνθεσης. Η ίδια διαδικασία θα γίνει και για το κεφάλι, όταν με το καλό γυρίσει από το εξωτερικό. «Οπως βλέπετε, κάθε ημέρα είναι ξεχωριστή για εμάς, γεμάτη εκπλήξεις» λένε οι εργαζόμενοι που μας ξεπροβοδίζουν μέχρι την πόρτα.

Καθημερινή

Καταπέλτης είναι με επιστολή του στο υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ο γενικός γραμματέας της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και της Ακαδημίας Αθηνών, Βασίλειος Χ. Πετράκος όσον αφορά δημοσιεύματα που ανέφεραν ότι βρέθηκε ο θρόνος του Αγαμέμνονα.

«Το Συμβούλιο της Αρχαιολογικής Εταιρείας και η εντεταλμένη Επιτροπή που εξέτασε το ζήτημα, κρίνουν ότι το όλο θέμα αποτελεί ατυχή, εάν δεν είναι σκόπιμη, επιστημονική παρεκτροπή που οφείλεται σε επίδραση άλλης ατυχεστέρας περιπτώσεως που απασχόλησε κυβερνητικούς και επιστημονικούς κύκλους κατά το 2014 - 2015, και μας διέσυρε διεθνώς».
Με αυτά τα λόγια κλείνει την επιστολή που έστειλε στο υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ο Βασίλειος Χ. Πετράκος, γενικός γραμματέας της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και της Ακαδημίας Αθηνών, καθώς και Έφορος 'Αρχαιοτήτων ε.τ., αναφερόμενος στα δημοσιεύματα σχετικά με την «ανακάλυψη του θρόνου του Αγαμέμνονα».

Ο κ. Πετράκος πληροφορεί ότι κατόπιν των συγκεκριμένων δημοσιευμάτων στον Τύπο, «το Διοικητικό Συμβούλιο της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας συνέστησε Επιτροπή εκ του υπογραφόμενου, της Συμβούλου κυρίας Ντόρας Βασιλικού και του Ερευνητού της Ακαδημίας Αθηνών κ. Κωνσταντίνου Καλογερόπουλου για να εξετάσουν το ζήτημα και να γνωματεύσουν σχετικώς» οι οποίοι, όπως εξηγεί, είναι «διακεκριμένοι αρχαιολόγοι ειδικευμένοι εις την μυκηναϊκή αρχαιολογία με σημαντικά αυτοτελή δημοσιεύματα που αφορούν τον μυκηναϊκό πολιτισμό».

Όπως αναφέρει στην επιστολή του ο κ. Πετράκος «η Επιτροπή πήγε στις Μυκήνες και εξέτασε επισταμένως τον λίθο ο οποίος, υποθετικώς πάντοτε, ανήκει στον "θρόνο του Αγαμέμνονος"» καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι «πρόκειται για τμήμα οικιακού ή βιοτεχνικού σκεύους, λεκάνης, όπως προκύπτει από το βάθος του κοιλώματος, συνηθέστατου ως ευρήματος σε οικισμούς, στρατόπεδα, εργαστήρια».

newsit.gr

Ανοικτή επιστολή-καταγγελία για την παραχώρηση του περιβάλλοντος χώρου του ρωμαϊκού Ωδείου Κω εκ μέρους του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για στέγαση των προσφύγων-μεταναστών

Ως πρώην αρχαιολόγος του Υπουργείου Πολιτισμού, και έχοντας υπηρετήσει περίπου 10 χρόνια στην Κω, εκ των οποίων τα τελευταία 3 έτη ως Υπεύθυνη αρχαιολόγος του νησιού, θεωρώ ηθική και επιστημονική υποχρέωσή μου να καταγγείλω τη γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ), το οποίο στις 11-11-2015 αποδέχτηκε την παραχώρηση του περιβάλλοντος χώρου του ρωμαϊκού Ωδείου Κω για την εγκατάσταση προσφύγων-μεταναστών. Επειδή- με την αφυπηρέτησή μου το 2013- δεν έχω πλέον υπηρεσιακό λόγο, αλλά μόνον τη γραφίδα του πολίτη και την ιδιότητα της αρχαιολόγου που δεν απεμπολώ, καταγγέλλω ως παράνομη, άκρως προκλητική και επικίνδυνη για τις αρχαιότητες την ανωτέρω παραχώρηση και σημειώνω τα εξής:

Το ρωμαϊκό Ωδείο της Κω, οι Κεντρικές Θέρμες, όπως και η Αναστηλωμένη ρωμαϊκή οικία (γνωστή ως CasaRomana), περιλαμβάνονται σε αδόμητη ζώνη απολύτου προστασίας Α’, σύμφωνα με το ΦΕΚ 360/ΑΑΠ/23-11-2012 «’Εγκριση καθορισμού Ζωνών Α’ απολύτου προστασίας αρχαιολογικών χώρων πόλης Κω, νήσου Κω, Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου». Αυτό σημαίνει ότι εντός των ορίων της ζώνης αυτής επιτρέπεται μόνον η γεωργική καλλιέργεια και οι επισκευές υφιστάμενων κτηρίων.
Ο δε αρχαιολογικός Νόμος 3028/2002 (ΦΕΚ 153/Α/28-6-2002) είναι σαφής ως προς το τι σημαίνει προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς (άρθρο 3).

Ο χώρος που οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ζήτησαν από το ΚΑΣ για να στεγάσουν τους πρόσφυγες-μετανάστες βρίσκεται στην καρδιά της αρχαίας, αλλά και της σύγχρονης πόλης. δηλαδή κατά μήκος της βασικής οδικής αρτηρίας, η οποία συνδέει το ιστορικό κέντρο της πόλης Κω με τα χωριά (οδός Γρηγορίου Ε’), σε ελάχιστη απόσταση από το ρωμαϊκό Ωδείο (30μ.), το παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο του Αγ. Ιωάννη (γνωστό ως 7 Βήματα), την Αναστηλωμένη ρωμαϊκή Οικία και ακριβώς απέναντι από τον Δυτικό Αρχαιολογικό Χώρο, δηλαδή το ανοικτό αρχαιολογικό πάρκο με τα σπουδαιότερα μνημεία του νησιού, επίσης ενταγμένα σε αδόμητη αρχαιολογική ζώνη Α’ απολύτου προστασίας, καθώς περιλαμβάνει τον Ξυστό δρόμο του Γυμνασίου, Στάδιο, Θέρμες, παλαιοχριστιανικές βασιλικές, ρωμαϊκές οικίες με ψηφιδωτά κλπ. Τα πολυάριθμα μνημεία της περιοχής αυτής αποτελούν έναν υπέροχο τόπο για τη βιωματική μάθηση της ιστορίας του νησιού, μια όαση πρασίνου μέσα στη δομημένη πόλη, έναν ωραιότατο χώρο για διδακτική περιήγηση και ξεκούραση.

Η παραχώρηση του χώρου, παρά την αντίθετη θέση της Εφορείας Δωδεκανήσου, είναι σαφές aprioriότι αντίκειται στην κείμενη νομοθεσία, επομένως είναι ΠΑΡΑΝΟΜΗ, γεγονός που παραδέχεται και το ΚΑΣ. Για να δικαιολογήσει λοιπόν την παρανομία, το Συμβούλιο μας πληροφορεί ότι η παραχώρηση γίνεται «κατ’ εξαίρεση και για καθαρά ανθρωπιστικούς λόγους».Καλόπιστα, προκύπτουν τα ερωτήματα: γιατί αυτός ο χώρος, που βρίσκεται στην καρδιά των αρχαιοτήτων, και όχι κάποιος άλλος εκτός αδόμητων ζωνών; Δεν βρέθηκε κατάλληλη θέση μέσα σε ένα ολόκληρο νησί; Και ο κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος του Λινοπότη, που παραχωρήθηκε πρόσφατα πάλι από το ΚΑΣ για λειτουργία hotspot; Μήπως δεν επαρκεί ούτε αυτός και πρέπει να παραχωρηθεί μία επιπλέον αρχαιολογική έκταση; Μήπως πρέπει να παραχωρηθούν στους πρόσφυγες-μετανάστες όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι; Ουδείς αρνείται βοήθεια στους δυστυχισμένους αυτούς ανθρώπους, και το νησί το έχει αποδείξει αυτό, όχι κραυγαλέα και μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες, όπως συνηθίζεται τελευταία, αλλά ιδιωτικά και με χαμηλό προφίλ. Και θα συνεχίσει να βοηθάει, αλλά γιατί σε βάρος των αρχαιοτήτων;

Γιατί σε βάρος της πολιτιστικής μας ταυτότητας;
Ο συγκεκριμένος χώρος δεν προσφέρεται για οποιαδήποτε εγκατάσταση, πόσο μάλλον για καταυλισμό! Με τι κριτήρια επιλέχθηκε; Όσοι ζουν στην Κω γνωρίζουν ότι έχει μικρή έκταση, κείται στη συμβολή του μοναδικού δρόμου που οδηγεί στο εν λειτουργία παλαιό νεκροταφείο της πόλης (οδός Αναπαύσεως) και της κεντρικής λεωφόρου Γρηγορίου Ε’. Η Γρηγορίου Ε’ μάλιστα στο σημείο αυτό διαθέτει μόνον ένα στενό πεζοδρόμιο, και από τις δύο πλευρές της βρίσκονται ανοικτά αρχαιολογικά πάρκα και επισκέψιμα αναστηλωμένα μνημεία με λειτουργούσες εκθέσεις στο εσωτερικό τους, τα σπουδαιότερα στην Κω μαζί με το Ασκληπιείο. Για να μην επεκταθώ στο ζήτημα της έλλειψης Η/Μ υποδομών στο σημείο για τη λειτουργία του καταυλισμού και την αναγκαιότητα εκσκαφών σε χώρο που βρίθει επιφανειακών αρχαίων.

Είναι οξύμωρο, σόλοικο και λυπηρό το ανώτατο γνωμοδοτικό όργανο του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, δηλαδή το ΚΑΣ, που κατά Νόμον προστατεύει τα μνημεία, να μην τα προστατεύει τελικώς. Πώς θα διασφαλιστούν τα παρακείμενα αρχαία από οποιαδήποτε φθορά, όταν δεν είναι δυνατό να αποτραπεί η διακίνηση εκατοντάδων προσφύγων-μεταναστών στα όμορα μη περιφραγμένα μνημεία; Για να μην αναφέρω την εικόνα που θα έχει ο χώρος, γνωστή από τη Λέσβο! Στα μνημεία της περιοχής μάλιστα από την επόμενη σεζόν θα ισχύει και εισιτήριο, για να «απολαμβάνουν» οι επισκέπτες τις αρχαιότητες με φόντο λίγο από αντίσκηνα και ανθρώπινο πόνο! Η Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων της Κω και οι αρχαιολογικές διαδρομές που έχουν ήδη χαραχτεί, θα τους οδηγούν κατευθείαν στον καταυλισμό! Καθώς μάλιστα οι μεταναστευτικές ροές αυξάνονται, μέχρι του χρόνου οι σκηνές θα έχουν επεκταθεί και στην άλλη πλευρά της Γρηγορίου Ε’, μέσα στο Δυτικό Αρχαιολογικό Χώρο και κάτω από τα δέντρα για σκιά, όπως έγινε φέτος καταχρηστικά στην Αρχαία αγορά.

Για να μην κουράζω, άλλωστε δεν έχει νόημα να παραθέτω τα προφανή, επισημαίνω ότι οι Ιταλοί κατακτητές του νησιού σεβάστηκαν τις αρχαιότητες και μάλιστα ήταν εκείνοι που θέσπισαν αρχικά τις αδόμητες ζώνες της πόλης και επέμεναν στη διατήρησή τους με κάθε κόστος. ακόμα και στο μεγάλο σεισμό του 1933 που ισοπέδωσε την Κω, οι αρχαιολογικοί χώροι δεν δόθηκαν τότε στους άστεγους κατοίκους για οικοδόμηση… «κατ’ εξαίρεση και για καθαρά ανθρωπιστικούς λόγους», αλλά υιοθετήθηκαν άλλες λύσεις. Πάντα θα υπάρχουν διάφορες ανάγκες σε μια πόλη, είτε σχετιζόμενες με την καθημερινότητα είτε έκτακτες. Αλλοίμονο, όμως, αν παραχωρούνται αφειδώς τα μνημεία για κάθε τέτοια ανάγκη!
Τελικά, κύριοι και κυρίες του ΚΑΣ, θέλει γενναιότητα και τόλμη η τήρηση του Νόμου. Αλλά στην εποχή μας, καθώς φαίνεται… otempora, omores.

Βασιλική Χριστοπούλου

Αρχαιολόγος