Συνεχίζονται οι εικασίες και η (αντι)παράθεση εκτιμήσεων από ιστορικούς και αρχαιολόγους γύρω από τα ευρήματα στον τάφο της αρχαίας Αμφίπολης και το όνομα του νεκρού, που βρίσκεται εντός αυτού.

 

Μια νέα εκδοχή έρχεται να προστεθεί σε αυτήν την «αλυσίδα», με τον ομότιμο καθηγητή Ιστορίας στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του φημισμένου Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Ρόμπιν Λέιν Φοξ, να εκτιμά ότι στο τύμβο Καστά είναι θαμμένος ο Νέαρχος, επιστήθιος φίλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τα παιδικά χρόνια, ή άλλο, υψηλόβαθμο στέλεχος του στρατού του.

Το ερευνητικό έργο του εν λόγω καθηγητή -βιβλία και αρθρογραφία- είναι αφιερωμένο, κατά το μεγαλύτερο μέρος, στον Μέγα Αλέξανδρο, κι έτσι οι δηλώσεις του αποκτούν ξεχωριστό ενδιαφέρον.

 

Επικαλούμενος το έργο του Πλούταρχου «Βίος Αλεξάνδρου» (μία από τις πέντε δευτερογενείς πηγές για τον Μακεδόνα βασιλέα με περιγραφές περιστατικών, που δεν περιλαμβάνονται σε καμία άλλη πηγή), ο Ρόμπιν Λέιν Φοξ αναφέρεται στον ευγενή Δημάρατο τον Κορίνθιο, ο οποίος τάφηκε σε τύμβο που, ως προς το μέγεθος, μοιάζει με αυτόν της Αμφίπολης.

 

«Υποψιάζομαι ότι στον τύμβο βρίσκεται υψηλόβαθμο στέλεχος του στρατού του Αλεξάνδρου, ο οποίος επέστρεψε στην Αμφίπολη είτε ζωντανός είτε νεκρός» είπε ο Λέιν Φοξ, ο οποίος συντάσσεται με αυτόν τον τρόπο με την άποψη αρκετών Ελλήνων αρχαιολόγων, μεταξύ των οποίων ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας, Παναγιώτης Φάκλαρης και ο ομόλογός του, Πάνος Βαλαβάνης.

 

Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, ότι ο ακαδημαϊκός Μιχάλης Τιβέριος είχε πει πως «η εμβληματική παρουσία του Λέοντα της Αμφίπολης δείχνει προς την κατεύθυνση κάποιου σημαντικού στρατηγού της εποχής, καθώς ο Λέων αποτελούσε σύμβολο της πολεμικής αρετής», θεωρώντας πιθανότερου αυτό του Νέαρχου, αρχηγού του στόλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

protothema.gr

Το θέμα αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς, όπως έχει ανακοινωθεί από την ανασκαφική ομάδα, η είσοδος στον τρίτο θάλαμο θα γίνει μέσω του θυρώματος που υπάρχει στον τρίτο διαφραγματικό τοίχο. Αυτό το θύρωμα αποκαλύπτεται σιγά σιγά και όλοι ελπίζουν ότι από σήμερα, ή το αργότερο από αύριο, θα είναι δυνατές οι εργασίες στον επόμενο θάλαμο.

 

Μέσα στο Σαββατοκύριακο το ύψος των χωμάτων που βρίσκονται μπροστά από τον διαφραγματικό τοίχο κατέβηκε αρκετά. Στόχος ήταν να φτάσει στο μισό. Εκεί θα πρέπει να σταματήσει η αποχωμάτωση, γιατί προκειμένου να συνεχιστεί πρέπει να ξεκινήσουν οι αποχωματώσεις στον επόμενο θάλαμο, ώστε να μοιραστούν τα φορτία και να μην έχουμε καταρρεύσεις. Εφόσον η δίοδος ελευθερωθεί αρκετά, θα ξεκινήσουν οι υποστυλώσεις στον τρίτο θάλαμο, στον οποίο πρέπει να τοποθετηθούν πρώτα τα υλικά για τις σκαλωσιές και τα πατάρια, δηλαδή σωλήνες και μαδέρια.

 

Εν τω μεταξύ, έχει απελευθερωθεί από τα χώματα ολόκληρος ο πρώτος θάλαμος, που βρίσκεται ακριβώς πίσω από τα ανάγλυφα των σφιγγών. Το μαρμαροθετημένο δάπεδο που αποκαλύφθηκε έχει καλυφθεί, όπως έγραψε το «Εθνος», με ειδικό υλικό για να μη φθείρεται από τα πατήματα των μελών του συνεργείου και από το χώμα που μεταφέρεται. Θα μείνει καλυμμένο μέχρι το τέλος της ανασκαφής, αφού προς το παρόν δεν έχει κάποιο μυστικό να αποκαλύψει στους αρχαιολόγους - κάποιες φορές τα δάπεδα έχουν σκηνές από ψηφιδωτά, οι οποίες μπορεί να παρουσιάζουν κάτι σχετικό με τη ζωή του νεκρού.

Με την αποκάλυψη του βάθρου των καρυατίδων οι επιστήμονες δεν έμαθαν κάτι καινούργιο, καθώς δεν εντοπίστηκαν στοιχεία που να βοηθούν στη χρονολόγηση
Με την αποκάλυψη του βάθρου των καρυατίδων οι επιστήμονες δεν έμαθαν κάτι καινούργιο, καθώς δεν εντοπίστηκαν στοιχεία που να βοηθούν στη χρονολόγηση

Με την αποκάλυψη και του βάθρου των καρυατίδων οι επιστήμονες δεν έμαθαν κάτι καινούργιο. Επιβεβαίωσαν τα όσα ήδη γνώριζαν, ότι για την κατασκευή του τάφου έχει χρησιμοποιηθεί εξαιρετικής ποιότητας μάρμαρο, όμως δεν εντόπισαν κάποιο στοιχείο που θα τους βοηθούσε περαιτέρω στη χρονολόγηση, όπως ανάγλυφη παράσταση ή κυμάτιο.

Το θύρωμα του τρίτου θαλάμου έχει αρχίσει να ξεπροβάλλει. Είναι κι αυτό καμωμένο από εξαιρετικό υλικό, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει φανεί ότι έχει κάποιο ανάγλυφο διακοσμητικό στοιχείο επάνω του. Χωρίς παραστάσεις φαίνεται πως είναι και οι επενδυμένοι με μάρμαρο τοίχοι του δευτέρου θαλάμου.

 

Ολοι ελπίζουν πως αν τις επόμενες ημέρες εξασφαλιστεί η σωστή υποστύλωση του τρίτου θαλάμου, του οποίου ο θόλος είναι «σε κατάσταση οριακής ισορροπίας» σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού, θα ανιχνευθούν σύντομα τα βασικά χαρακτηριστικά του τρίτου θαλάμου. Οι ανασκαφείς θα δουν τι έχει τελικά προς την πλευρά του τέταρτου θυρώματος, αν είναι σκάλα ή ράμπα.

 

Σε φυσικό βράχο
Σύμφωνα με γνώστες των μακεδονικών τάφων, το ύψος του συγκεκριμένου θυρώματος θα πρέπει να φτάνει περίπου τα δύο μέτρα, να είναι δηλαδή το μισό από τα όσα βρέθηκαν μέχρι τώρα και περίπου το διπλάσιο από το άνοιγμα, όπως συμβαίνει με αυτού του είδους τα μνημεία. Επίσης, το γεγονός ότι το τελευταίο αυτό θύρωμα είναι έκκεντρο, ίσως δείχνει πως ο επόμενος θάλαμος είναι σκαμμένος σε φυσικό βράχο. Αυτό συνέβαινε συχνά κατά την αρχαιότητα, κυρίως για στατικούς λόγους. Σε αυτήν την περίπτωση ο σπηλαιολόγος, που έχει κληθεί να βοηθήσει στην Αμφίπολη, θα μπορέσει να κάνει σωστή εκτίμηση της κατάστασης.

 

Μέχρι στιγμής δεν έχει εντοπιστεί το παραμικρό κινητό εύρημα, κάτι που σίγουρα δεν είναι συνηθισμένο. Ωστόσο, τα χώματα της ανασκαφής κοσκινίζονται και εφόσον βρεθεί κάποιο που να είναι από οργανικά υλικά, θα σταλεί για χρονολόγηση στο εξωτερικό. Υπενθυμίζουμε πως τα νομίσματα και τα κεραμικά αγγεία είναι όσα κατ' εξοχήν βοηθούν στη χρονολόγηση. Μέχρι στιγμής τίποτα από τα δύο δεν έχει βρεθεί μέσα στον τάφο, ώστε να θεωρηθεί ότι εντοπίστηκε σε κλειστό και αδιατάρακτο σύνολο και να ληφθεί υπόψη στη χρονολόγηση

 

Την διαδικασία επιβλέπει ο ίδιος ο διευθυντής του μουσείου Κυκλαδικής τέχνης, καθηγητής  Νίκος Σταμπολίδης, ο οποίος σήμερα το πρωί, σε συνέντευξή του, περιγράφει την την εξέλιξη των των αρχαίων θεραπευτικών πρακτικών που περιλαμβάνονται στην έκθεση, και στις τρείς ενότητες της, από την μετάβαση της μαγικό-θρησκευτικής θεραπείας, στην ορθολογική, την επιστημονική ιατρική, καλύπτοντας το χρονικό διάστημα από το 1200 π.χ. έως τον 3ο αιώνα μΧ. παρουσιάζοντας σχεδόν 300 αρχαία αντικείμενα από 41 μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού.

 

dhras.gr

Σύμφωνα με το protothema.gr το μυστικό της καταγωγής τους κρύβουν στα δάχτυλα των ποδιών τους οι Καρυάτιδες της Αμφίπολης. Σύμφωνα με ορισμένους αρχαιολόγους, η μορφολογία των κάτω άκρων τους δηλώνει πασιφανώς την ελληνική τους ταυτότητα. Άλλοι συνάδελφοί τους όμως είναι πολύ πιο επιφυλακτικοί, επισημαίνοντας ότι, ακριβώς αυτό που ονομάζεται «ελληνικό πόδι» στη γλυπτική μπορεί να ενισχύει την άποψη περί της ρωμαϊκής προέλευσης των Καρυάτιδων.

 

Όπως φάνηκε μόλις αποκαλύφθηκαν ως τα βάθρα τους, οι Κόρες της Αμφίπολης θα μπορούσαν να αποτελούν υπόδειγμα πλαστικής απόδοσης ενός κανόνα της γλυπτικής: Το δεύτερο δάχτυλο του ποδιού αποδίδεται στα αγάλματα πάντα ως μακρύτερο του μεγάλου δαχτύλου. Επίσης, το τρίτο δάχτυλο είναι σημαντικά πιο μικρό και φουσκωτό. Αυτό είναι το χαρακτηριστικό που έμεινε στην ιστορία της τέχνης ως «πους ο ελληνικός».

 

Το μακρύτερο δεύτερο δάχτυλο θεωρούνταν δείγμα ευγενούς καταγωγής και, μια δοξασία που ενισχύθηκε, διαδόθηκε και επικράτησε κυρίως κατά την περίοδο των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σε σαφή διάκριση από το «αιγυπτιακό πόδι», τύπο στον οποίον το μεγάλο δάχτυλο προεξέχει, το «ελληνικό πόδι» καθιερώθηκε ακόμη και στην αιγυπτιακή τέχνη, ιδιαίτερα μετά από τη δυναστεία που ίδρυσε ο Πτολεμαίος, ο Μακεδόνας στρατηγός του Αλεξάνδρου.

 

Παρόλ' αυτά, όπως υπογραμμίζουν ειδικοί στην αρχαία γλυπτική, το «ελληνικό πόδι» όπως αυτό που διακρίνεται εμφανώς πάνω από τα κρηπιδωτά υποδήματα των Καρυάτιδων, αποτελούσε κοινό τόπο, τόσο πριν από την εποχή της ακμής των Μακεδόνων όσο και πολύ μετά από αυτήν. Η γοητεία που ασκούσε στους καλλιτέχνες το προεξέχον δεύτερο δάχτυλο του ποδιού, το διατήρησε δημοφιλές και επίκαιρο σχεδόν επ' άπειρον: Η πορεία του «ελληνικού ποδός» ξεκινά από την αρχαία ελληνική γλυπτική, περνά στη ρωμαϊκή, αναγεννάται με τις κάθε είδους νεο-κλασσικιστικές τάσεις και φτάνει ακόμη και ως τα πελώρια πέλματα του Αγάλματος της Ελευθερίας.

 

Η γαλλική ονομασία του «ελληνικού ποδιού» είναι επίσης ενδεικτική των θεωριών που έχουν διατυπωθεί γύρω από αυτό: Εκτός από «pied grec» («ελληνικό πόδι»), οι Γάλλοι το αποκαλούν και «pied de Néanderthal», καθώς το προεξέχον δεύτερο δάχτυλο θεωρείται αταβιστικό κατάλοιπο της προέλευσης του ανθρώπου από τους πιθηκοειδείς συγγενείς του στο ζωικό βασίλειο.

 

Η προέκταση της χρήσης του «ελληνικού ποδιού», τόσο στην τέχνη πριν από την ελληνιστική περίοδο όσο και μετά από αυτήν, αφήνει κάποια περιθώρια επίρρωσης της θεωρίας περί ρωμαϊκής καταγωγής των Καρυάτιδων. Με το ίδιο κριτήριο όμως, επιβεβαιώνεται η ελληνικότητα των επιβλητικών γυναικείων αγαλμάτων στον τάφο της Αμφίπολης.

 

Σύμφωνα και με τους ορθοπαιδικούς, υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι πέλματος:  το «αιγυπτιακό πόδι», στο οποίο το μεγάλο δάχτυλο είναι το μακρύτερο και τα υπόλοιπα σταδιακά μικραίνουν, το «ρωμαϊκό πόδι», όπου τα δάχτυλα έχουν περίπου το ίδιο μήκος, και το «ελληνικό πόδι», στο οποίο το δεύτερο δάκτυλο είναι πιο μπροστά από το μεγάλο. Αξίζει να αναφερθεί ότι και το Άγαλμα της Ελευθερίας, έχει το «ελληνικό πόδι». Στην ιατρική, ο συγκεκριμένος τύπος πέλματος, ονομάζεται Morton's toe. Το όνομα δόθηκε από τον Αμερικανικό ορθοπαιδικό χειρούργο,  Dudley Joy Morton (1884–1960) και ουσιαστικά αποτελεί μία δυσμορφία, σε σχέση με το το 70%-80% του παγκόσμιου πληθυσμού που έχει το φυσιολογικό «αιγυπτιακό πόδι».

 

Οι κόθορνοι
Στα αρχαία αγγεία που έχουν βρεθεί και σε σχετικές πηγές, ανάμεσα στα υποδήματα των αρχαίων Ελλήνων, συναντάμε και τους κοθόρνους. Οι κόθορνοι έχουν συνδεθεί με το αρχαίο ελληνικό δράμα, καθώς η χοντρή σόλα τους, έδινε το ανάλογο ύψος στους υποκριτές, χαρίζοντας τους, μία επιβλητική ανωτερότητα. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, ο Αισχύλος ήταν εκείνος που το χρησιμοποίησε πρώτος στο θέατρο. Έκτοτε, καθιερώθηκε οι τραγικοί υποκριτές να φορούν τα συγκεκριμένα υποδύματα. Κυρίως οι υποκριτές που ενσάρκωναν τους θεούς. Για παράδειγμα, στους «Βατράχους», ο θεός Διόνυσος φοράει κοθόρνους.

 

Στο θέατρο, οι κόθορνοι αποτελούνταν από το συνήθως μονοκόμματο κάττυμα, με ύψος γύρω στα 8 εκατοστά ( ή κάτυμμα από επάλληλες ξύλινες στρώσεις). Χάρη στα υποδύματα αυτά, ο ηθοποιός  μπορούσε να φτάσει σε ύψος γύρω στο 1.80 και 1.90 και για αυτό το λόγο έπρεπε να εξασκηθεί αρκετά για να μην πέσει. Το ρωμαϊκό θέατρο, υιοθέτησε από το ελληνικό τους κοθόρνους, όχι όμως τόσο πιστά, αφού σε αρκετές τοιχογραφίες στην Πομπηία, που απεικονίζουν θεατρικές παραστάσεις, οι ηθοποιοί δεν φορούν κοθόρνους.

 

Στην καθημερινή ζωή των αρχαίων Ελλήνων, οι κόθορνοι, ήταν ένα πολύ πιο άνετο υπόδημα. ΄Ηταν φαρδύ και το φορούσαν και οι άνδρες και οι γυναίκες. Σύμφωνα βέβαια, με κάποιες πηγές, ο κόθορνος ήταν αποκλειστικά γυναικείο υπόδυμα, ενώ για άλλες, όπως για παράδειγμα, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, μόνο ανδρικό. Έχει υπερισχύσει η άποψη όμως, ότι το υπόδημα προοριζόταν και για τα δύο φύλα. Ήταν μάλιστα, τόσο φαρδύ, ώστε να ταιριάζει και στο αριστερό και στο δεξί πόδι, όπως μας πληροφορεί ο Αριστοφάνης: «ες τω κοθόρνω τω πόδ'ενθείς ίαιμαι». Αυτός, άλλωστε ήταν και ο λόγος, που ο κόθορνος έλαβε και μεταφορική σημασία: «κόθορνος» προσονομάστηκε ειρωνικά ο Θηραμένης, ένας από τους Τριάκοντα Τυράννους και στρατηγός στα τελευταία χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου.

 

 

Στους κοθόρνους των Καρυάτιδων της Αμφίπολης βρέθηκαν ίχνη από κόκκινο και κίτρινο χρώμα. Ζωγραφισμένες ήταν και οι Καρυάτιδες στο Ερέχθειο, αλλά τα χρώματα χάθηκαν με το πέρασμα του χρόνου. Ένα άλλο κοινό τους σημείο, είναι ότι τόσο οι Καρυάτιδες στην Αμφίπολη, όσο και στο Ερέχθειο, λειτουργούν ως κίονες. Μπορεί οι πρώτες να βρίσκονται εντός του ταφικού μνημείου στον λόφο Καστά, και οι δεύτερες σε περίοπτη θέση,  ωστόσο σύμφωνα με την παράδοση, και οι Καρυάτιδες του Ερεχθείου «φρουρούσαν» τον τάφο του μυθικού βασιλιά της Αθήνας, του Κέκροπα.

 

Το Μουσείο της Ακρόπολης μας πληροφορεί: «Για τις Καρυάτιδες έχουν δοθεί πολλές ερμηνείες. Η πειστικότερη υποστηρίζει ότι αποτελούσαν το υπέργειο μνημείο του τάφου του Κέκροπα και ότι ήταν οι χοηφόροι που απέδιδαν τιμές στον ένδοξο νεκρό. Το κυρίως οικοδόμημα και τη βόρεια πρόσταση του Ερεχθείου περιέτρεχε μια συνεχής ιωνική ζωφόρος διακοσμημένη με μορφές θεών, ηρώων και θνητών σε σκηνές που συνδέονταν με τις πανάρχαιες λατρείες του Ερεχθείου. Οι μορφές ήταν ξεχωριστά δουλεμένες σε παριανό μάρμαρο και προσαρμοσμένες σε πλάκες από γκρίζο ελευσινιακό λίθο». Όσο για το πώς προέκυψε το όνομα «Καρυάτιδες», το Μουσείο διευρκρινίζει: «Τα αγάλματα, σε οικοδομική επιγραφή του Ερεχθείου ονομάζονται απλώς Κόρες, ενώ η ονομασία Καρυάτιδες δόθηκε σε μεταγενέστερα χρόνια. Λόγος έχει γίνει και για τις μορφές τους. Οι μορφές των γυναικείων αγαλμάτων στην Αμφίπολη και στην Ακρόπολη, παραπέμπουν στον τύπο της Κόρης. Πρόκειται για αγάλματα με ελαφρύ χαμόγελο, βοστρύχους, ενώτια και χειριδωτό χιτώνα.

 

Η προϊσταμένη της Κ.Β. εφορίας απευθύνει έκκληση στον Δήμο της Κω, να υποστηριχτούν οι δράσεις της υπηρεσίας με την απασχόληση των αρχαιολόγων που μετατάχθηκαν στον δήμο, στο πλαίσιο της καλής συνεργασίας που πρέπει να υπάρχει επωφέλεια της κοινωνίας.

dhras.gr