Οι ταξιδιωτικές εισπράξεις το 2022 διαμορφώθηκαν στα 17.257,4 εκατ. ευρώ και άγγιξαν (-2,8%) αυτές του 2019. Το εύρημα από τα στοιχεία της ΤτΕ που παρουσιάζει, όμως, ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι το ότι το 88,9% του συνόλου των εισπράξεων πραγματοποιήθηκε σε πέντε περιφέρειες της Ελλάδας, που… θησαύρισαν.

Αναλυτικά, σύμφωνα με τα οριστικά στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, το 2022 το πλεόνασμα του ταξιδιωτικού ισοζυγίου ανήλθε στα 15.751,5 εκατ. ευρώ, έναντι πλεονάσματος 9.390,2 εκατ. ευρώ το 2021, σημειώνοντας άνοδο κατά 67,7%.

Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στη μεγαλύτερη αύξηση των ταξιδιωτικών εισπράξεων (κατά 7.173,5 εκατ. ευρώ ή 68,3%) από αυτή των ταξιδιωτικών πληρωμών (κατά 812,1 εκατ. ευρώ ή 73,0% ).

Η άνοδος των ταξιδιωτικών εισπράξεων το 2022 έναντι του 2021 ήταν αποτέλεσμα της αύξησης της εισερχόμενης κίνησης μη κατοίκων ταξιδιωτών κατά 96,0%, καθώς και της υψηλότερης μέσης δαπάνης ανά διανυκτέρευση κατά 1,8 ευρώ ή 2,2% (2022: 80,3 ευρώ, 2021: 78,5 ευρώ ).

Αναλυτικότερα, μείωση κατά 14,1% παρουσίασε η μέση δαπάνη ανά ταξίδι (2022: 591,7 ευρώ, 2021: 688,9 ευρώ), καθώς και η μέση διάρκεια παραμονής, η οποία υποχώρησε κατά 16,0% και διαμορφώθηκε στις 7,4 διανυκτερεύσεις (2021: 8,8 διανυκτερεύσεις).

Ο συνολικός αριθμός διανυκτερεύσεων το 2022 παρουσίασε αύξηση κατά 64,7% και διαμορφώθηκε στις 220.213,1 χιλ. διανυκτερεύσεις (2021: 133.734,9 χιλ. διανυκτερεύσεις).

Ταξιδιωτικές εισπράξεις

Οι ταξιδιωτικές εισπράξεις κατά το 2022 διαμορφώθηκαν στα 17.676,2 εκατ. ευρώ, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 68,3% σε σύγκριση με το 2021. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στην άνοδο κατά 47,2% των εισπράξεων από τους κατοίκους των χωρών της ΕΕ27, οι οποίες διαμορφώθηκαν στα 10.005,6 εκατ. ευρώ, αντιπροσωπεύοντας το 56,6% του συνόλου των εισπράξεων, καθώς και στην αύξηση κατά 105,4% των εισπράξεων από τους κατοίκους των χωρών εκτός της ΕΕ27, οι οποίες διαμορφώθηκαν στα 7.251,9 εκατ. ευρώ.

Αναλυτικότερα, οι εισπράξεις από κατοίκους των χωρών της ζώνης του ευρώ διαμορφώθηκαν στα 8.038,7 εκατ. ευρώ το 2022, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 45,2% έναντι του προηγουμένου έτους, ενώ οι εισπράξεις από κατοίκους των χωρών της ΕΕ27 εκτός της ζώνης του ευρώ διαμορφώθηκαν στα 1.966,9 εκατ. ευρώ, αυξημένες κατά 55,9%.

Όσον αφορά τις χώρες αυξημένης προέλευσης ταξιδιωτών, οι εισπράξεις από τη Γερμανία κατέγραψαν άνοδο κατά 40,6% και διαμορφώθηκαν στα 3.255,8 εκατ. ευρώ, ενώ οι εισπράξεις από τη Γαλλία αυξήθηκαν κατά 28,8% και διαμορφώθηκαν στα 1.277,0 εκατ. ευρώ.

Από τις χώρες εκτός της ΕΕ27, ενισχυμένες κατά 113,3% ήταν οι εισπράξεις από το Ηνωμένο Βασίλειο, οι οποίες διαμορφώθηκαν στα 3.127,1 εκατ. ευρώ. Οι εισπράξεις από τις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά 101,3% και διαμορφώθηκαν στα 1.200,2 εκατ. ευρώ, ενώ αυτές από τη Ρωσία μειώθηκαν κατά 63,9% και διαμορφώθηκαν στα 41,4 εκατ. ευρώ.

Ταξιδιωτικές εισπράξεις ανά λόγο ταξιδιού

Αναφορικά με την κατανομή της ταξιδιωτικής δαπάνης μη κατοίκων στην Ελλάδα ανά λόγο ταξιδιού, ο κύριος όγκος των εισπράξεων σχετίζεται με ταξίδια για προσωπικούς λόγους, των οποίων το μερίδιο στο σύνολο των ταξιδιωτικών εισπράξεων διαμορφώθηκε σε 94,6% το 2022, έναντι 95,7% το 2021, ενώ οι συνολικές εισπράξεις των ταξιδιών για προσωπικούς λόγους αυξήθηκαν κατά 66,4%.

Εντός της κατηγορίας αυτής, το μεγαλύτερο μερίδιο στο σύνολο των εισπράξεων έχουν τα ταξίδια αναψυχής (2022: 85,3%, 2021: 87,6%), των οποίων οι εισπράξεις αυξήθηκαν κατά 63,8% έναντι του προηγουμένου έτους και διαμορφώθηκαν στα 15.070,1 εκατ. ευρώ.

Τα ταξίδια για επίσκεψη σε συγγενείς/οικογένεια αντιστοιχούν στο 6,1% του συνόλου των ταξιδιωτικών εισπράξεων, ποσοστό αυξημένο έναντι του αντίστοιχου 5,8% κατά το προηγούμενο έτος, ενώ άνοδο κατά 77,2%
παρουσίασαν οι συναφείς εισπράξεις.

Αύξηση κατά 173,2% παρουσίασαν και οι ταξιδιωτικές εισπράξεις για λόγους υγείας και διαμορφώθηκαν στα 61,7 εκατ. ευρώ. Τέλος, οι εισπράξεις από ταξίδια για επαγγελματικούς λόγους εμφάνισαν άνοδο κατά 111,9%, ενισχύοντας τη συμμετοχή τους επί του συνόλου των ταξιδιωτικών εισπράξεων.

Εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση

Όπως προαναφέρθηκε, η εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση το 2022 αυξήθηκε κατά 96,0% και διαμορφώθηκε σε 29.875,8 χιλ. ταξιδιώτες, έναντι 15.246,1 χιλ. ταξιδιωτών το 2021.

Ειδικότερα, η ταξιδιωτική κίνηση μέσω αεροδρομίων αυξήθηκε κατά 81,5% και αυτή μέσω οδικών σταθμών κατά 133,1%. Στη διαμόρφωση της ταξιδιωτικής κίνησης συνέβαλαν οι χώρες της ΕΕ27, με ποσοστό συμμετοχής 56,9%, και οι χώρες εκτός της ΕΕ27, με ποσοστό 36,3% 1 .

Το 2022, η ταξιδιωτική κίνηση από τις χώρες της ΕΕ27 αυξήθηκε κατά 67,9% σε σύγκριση με το 2021. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στην άνοδο κατά 57,2% της ταξιδιωτικής κίνησης από τις χώρες της ζώνης του ευρώ, η οποία διαμορφώθηκε σε 11.567,0 χιλ. ταξιδιώτες, καθώς και από τις χώρες της ΕΕ27 εκτός της ζώνης του ευρώ κατά 96,4%, η οποία διαμορφώθηκε σε 5.427,9 χιλ. ταξιδιώτες.

Η ταξιδιωτική κίνηση από τις χώρες εκτός της ΕΕ27 παρουσίασε αύξηση κατά 136,6% και διαμορφώθηκε σε 10.840,7 χιλ. ταξιδιώτες. Ειδικότερα, άνοδο κατά 45,0% εμφάνισε η ταξιδιωτική κίνηση από τη Γερμανία, η οποία διαμορφώθηκε σε 4.352,3 χιλ. ταξιδιώτες, ενώ η ταξιδιωτική κίνηση από τη Γαλλία αυξήθηκε κατά 49,6% και διαμορφώθηκε σε 1.757,6 χιλ. ταξιδιώτες.

Τέλος, από τις χώρες εκτός της ΕΕ27, άνοδο κατά 181,9% παρουσίασε η ταξιδιωτική κίνηση από το Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία διαμορφώθηκε σε 4.485,3 χιλ. ταξιδιώτες. Η ταξιδιωτική κίνηση από τις ΗΠΑ αυξήθηκε
κατά 174,9% και διαμορφώθηκε σε 1.088,7 χιλ. ταξιδιώτες, ενώ αυτή από τη Ρωσία μειώθηκε κατά 69,8% και διαμορφώθηκε σε 36,1 χιλ. ταξιδιώτες.

Διανυκτερεύσεις

Οι διανυκτερεύσεις ταξιδιωτών στην Ελλάδα διαμορφώθηκαν στις 220.213,1 χιλ. το 2022, έναντι 133.734,9 χιλ. το 2021, παρουσιάζοντας άνοδο κατά 64,7%. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην αύξηση των διανυκτερεύσεων των κατοίκων των χωρών της ΕΕ27 κατά 49,5%, καθώς και των διανυκτερεύσεων των κατοίκων των χωρών εκτός της ΕΕ27 κατά 98,9%.

Η αύξηση των διανυκτερεύσεων των κατοίκων των χωρών της ΕΕ27 αντανακλά την αύξηση των διανυκτερεύσεων από τις χώρες της ζώνης του ευρώ κατά 46,7% και των διανυκτερεύσεων από τις χώρες της ΕΕ27 εκτός της ζώνης του ευρώ κατά 60,2%.

Οι διανυκτερεύσεις από τη Γερμανία και τη Γαλλία κατέγραψαν άνοδο κατά 43,4% και 31,1% αντιστοίχως. Από τις χώρες εκτός της ΕΕ27, οι διανυκτερεύεις από το Ηνωμένο Βασίλειο αυξήθηκαν κατά 132,2%, από τις ΗΠΑ κατά 116,3%, ενώ αυτές από τη Ρωσία μειώθηκαν κατά 70,7%.

Κρουαζιέρες

H Τράπεζα της Ελλάδος διεξάγει από το 2012 συμπληρωματική έρευνα στον τομέα της κρουαζιέρας, με σκοπό τον εμπλουτισμό των στατιστικών στοιχείων που αντλούνται από την Έρευνα Συνόρων. Ακολουθώντας την παγιωμένη πλέον μεθοδολογία 3 , για το 2022 συλλέχθηκαν λεπτομερή στοιχεία από 16 ελληνικούς λιμένες, τα οποία κάλυψαν το 84,0% των συνολικών αφίξεων κρουαζιερόπλοιων στη χώρα.

Κατά το επισκοπούμενο έτος καταγράφηκαν 4.598 αφίξεις κρουαζιερόπλοιων (2021: 2.074 αφίξεις), με 4.493,6 χιλ. επισκέψεις επιβατών, έναντι 1.538,8 χιλ. επισκέψεων το 2021. Από τη συμπληρωματική έρευνα προέκυψε ότι το 88,5% των επιβατών ήταν διερχόμενοι (transit) επισκέπτες, οι οποίοι κατά μέσο όρο πραγματοποίησαν 2,1 στάσεις σε ελληνικά λιμάνια, έναντι 2,6 στάσεων το 2021.

Το 2022, οι συνολικές εισπράξεις από επιβάτες κρουαζιέρας αυξήθηκαν κατά 145,7% σε σύγκριση με το 2021 και ανήλθαν στα 493,4 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων 74,7 εκατ. ευρώ συμπεριλαμβάνονται στα καταγραφόμενα στοιχεία από την Έρευνα Συνόρων, καθώς αφορούν ταξιδιώτες που αναχώρησαν από την Ελλάδα (last port), ενώ 418,7 εκατ. ευρώ αντιπροσωπεύουν πρόσθετα έσοδα που καταγράφονται στη συμπληρωματική έρευνα.

Στο Διάγραμμα 7 παρουσιάζεται η κατανομή των συνολικών εισπράξεων κρουαζιέρας ανά λιμάνι. Το κυριότερο λιμάνι από πλευράς εισπράξεων κρουαζιέρας είναι το λιμάνι του Πειραιά, με συμμετοχή 43,7% επί του συνόλου. Ακολουθούν το λιμάνι της Σαντορίνης και το λιμάνι του Ηρακλείου με 10,0% και 8,4% των εισπράξεων, αντιστοίχως.

Οι επτά σημαντικότεροι λιμένες αφίξεως κρουαζιερόπλοιων καλύπτουν το 88,4% των συνολικών εισπράξεων από κρουαζιέρες και το 81,9% των συνολικών επισκέψεων επιβατών.

Οι συνολικές διανυκτερεύσεις εκτός κρουαζιερόπλοιων αυξήθηκαν το 2022 κατά 47,3% σε σύγκριση με το 2021 και διαμορφώθηκαν στις 4.253,4 χιλ. διανυκτερεύσεις, επηρεάζοντας θετικά τη διαμόρφωση των εισπράξεων από την κρουαζιέρα.

Οι συνολικοί επιβάτες κρουαζιέρας εκτιμώνται σε 2.162,1 χιλιάδες, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 269,1%.

Ταξιδιωτικό ισοζύγιο ανά περιφέρεια

Όπως προκύπτει από την Έρευνα Συνόρων, οι ταξιδιωτικές εισπράξεις το 2022 διαμορφώθηκαν στα 17.257,4 εκατ. ευρώ. Ο κύριος όγκος των εισπράξεων, σε ποσοστό 88,9% του συνόλου, πραγματοποιήθηκε σε πέντε περιφέρειες, ως εξής: Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (4.706,8 εκατ. ευρώ), Περιφέρεια Κρήτης (3.660,8 εκατ. ευρώ), Περιφέρεια Αττικής (2.849,2 εκατ. ευρώ), Περιφέρεια Ιονίων Νήσων (2.607,7 εκατ. ευρώ) και Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (1.511,0 εκατ. ευρώ).

Στο σύνολο των υπόλοιπων περιφερειών (Πελοποννήσου, Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Ηπείρου, Θεσσαλίας, Δυτικής Ελλάδας, Στερεάς Ελλάδας, Βορείου Αιγαίου και Δυτικής Μακεδονίας) οι εισπράξεις
διαμορφώθηκαν στα 1.921,9 εκατ. ευρώ.

Το 2022, οι ταξιδιώτες που επισκέφθηκαν την Ελλάδα πραγματοποίησαν συνολικά 31.366,7 χιλ. επισκέψεις στις 13 περιφέρειες της χώρας. Ο αριθμός αυτός είναι μεγαλύτερος από τη συνολική εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση (29.875,8 χιλ. ταξιδιώτες), καθώς ένας ταξιδιώτης μπορεί να επισκεφθεί περισσότερες από μία περιφέρειες κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του.

Ο μεγαλύτερος όγκος των επισκέψεων, σε ποσοστό 83,5% του συνόλου, πραγματοποιήθηκε σε πέντε περιφέρειες, ως εξής: Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (6.695,6 χιλ.), Περιφέρεια Αττικής (5.623,9 χιλ.), Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (5.568,2 χιλ.), Περιφέρεια Κρήτης (5.113,5 χιλ.) και Περιφέρεια Ιονίων Νήσων (3.176,3 χιλ.).

Στο σύνολο των υπόλοιπων περιφερειών (Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Ηπείρου, Πελοποννήσου, Θεσσαλίας, Δυτικής Ελλάδας, Στερεάς Ελλάδας, Βορείου Αιγαίου και Δυτικής Μακεδονίας) πραγματοποιήθηκαν 5.189,2 χιλ. επισκέψεις.

Οι διανυκτερεύσεις ταξιδιωτών στην Ελλάδα διαμορφώθηκαν στις 216.948,9 χιλ. την επισκοπούμενη περίοδο. Σύμφωνα με την κατανομή των διανυκτερεύσεων στις 13 περιφέρειες της χώρας, το 85,9% των διανυκτερεύσεων πραγματοποιήθηκε σε πέντε περιφέρειες, ως εξής: Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (51.370,6 χιλ.), Περιφέρεια Κρήτης (41.890,5 χιλ.), Περιφέρεια Αττικής (35.135,4 χιλ.), Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας
(33.925,6 χιλ.) και Περιφέρεια Ιονίων Νήσων (24.025,8 χιλ.).

Στο σύνολο των υπόλοιπων περιφερειών (Περιφέρεια Πελοποννήσου, Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Θεσσαλίας, Ηπείρου, Δυτικής Ελλάδας, Στερεάς Ελλάδας, Βορείου Αιγαίου και Δυτικής Μακεδονίας)
πραγματοποιήθηκαν 30.601,1 χιλ. διανυκτερεύσεις.

Σύγκριση με το 2019, το τελευταίο έτος πριν από την πανδημία

Σε σχέση με το 2019, το 2022 οι ταξιδιωτικές εισπράξεις παρουσίασαν μείωση κατά 2,8%, όπως και οι ταξιδιωτικές πληρωμές κατά 29,9%, ενώ το πλεόνασμα του ταξιδιωτικού ισοζυγίου αυξήθηκε κατά 316,6 εκατ. ευρώ.

Αναλυτικότερα, άνοδο κατά 10,7% σημείωσε η μέση δαπάνη ανά ταξίδι (2022: 591,7 ευρώ, 2019: 534,6 ευρώ) και κατά 4,4% η μέση δαπάνη ανά διανυκτέρευση (2022: 80,3 ευρώ, 2019: 76,9 ευρώ), ενώ η μέση διάρκεια παραμονής αυξήθηκε κατά 6,0% (2022: 7,4 διανυκτερεύσεις, 2019: 7,0 διανυκτερεύσεις).

Ο συνολικός αριθμός διανυκτερεύσεων το 2022 παρουσίασε μείωση κατά 6,9% σε σύγκριση με το 2019 (2022: 220.213,1 χιλ. διανυκτερεύσεις, 2019: 236.547,4 χιλ. διανυκτερεύσεις), ενώ η εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση κατά 12,1%.

Τα ταξίδια για λόγους αναψυχής το 2022 υποχώρησαν κατά 5,1% σε σχέση με το 2019, ενώ αύξηση των εισπράξεων παρατηρήθηκε στα ταξίδια για επαγγελματικούς λόγους, κατά 6,1% (2022: 950,0 εκατ. ευρώ, 2019: 895,0 εκατ. ευρώ ). Τέλος, όσον αφορά τις συνολικές εισπράξεις από επιβάτες κρουαζιέρας, αυτές μειώθηκαν κατά 11,2% το 2022 έναντι του 2019.

Πηγή: Reporter.gr

Η φετινή Πρωτομαγιά ανοίγει τη φετινή τουριστική σεζόν για όλη τη χώρα και τα σημάδια είναι κάτι παραπάνω από ευοίωνα για το 2023, αφού ο κλάδος πήρε «φόρα» από την περίοδο του Πάσχα, αφού οι πληρότητες κυμάνθηκαν από 90% έως και 100% και έφεραν πολλά χαμόγελα.

Τα ποσόστα πληρότητας αναμένονται να αυξηθούν από την Πρωτομαγιά και μετά για τη φετινή τουριστική σεζόν, σύμφωνα με τον πρόεδρο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξενοδόχων, Γρηγόρη Τάσιο. «Το Πάσχα ήταν ανοιχτά το 30% του συνόλου των ξενοδοχείων που ανέρχονται περίπου στα 10.400», συμπληρώνει ο ίδιος στο ΑΠΕ – ΜΠΕ.

«Σε αυτό το ποσοστό η πληρότητα ξεπέρασε το 90% κι έφτασε μέχρι και το 100%, τόσο στην ηπειρωτική χώρα όσο και στη νησιωτική, σε ό,τι αφορά την εσωτερική αγορά και η οποία κινήθηκε κυρίως οδικά», επισημαίνει ο Γρηγόρης Τάσιος.

«Σε ό,τι αφορά τον εισερχόμενο τουρισμό, στη Βόρεια Ελλάδα είχαμε Βαλκάνιους, κατά βάση Βούλγαρους και Ρουμάνους. Η Θεσσαλονίκη είχε λιγότερο κόσμο γιατί το Πάσχα προτιμούνται οι περιοχές εκτός πόλεων. Η Αθήνα ωστόσο, είχε πληρότητες 60-70% από ξένους, καθώς μπορεί η Αθηναίοι να έφυγαν αλλά ήρθαν πολλοί τουρίστες από το εξωτερικό», προσθέτει ο κ.Τάσιος.

Ήδη, έχουν ξεκινήσει οι πτήσεις από Αγγλία, Γερμανία, Κάτω Χώρες, Γαλλία και ΗΠΑ, όπως σημειώνει ο πρόεδρος της ΠΟΞ και προσθέτει: «Το Πάσχα ήταν μια καλή οικονομική ανάσα για τους ξενοδόχους που λειτουργούν τον χειμώνα. Πήγαν καλά και ο νομός Ιωαννίνων, η Αράχωβα, η Πελοπόννησος, η Χαλκιδική, η Θάσος και η Πιερία (οι τρεις τελευταίοι με Βαλκάνιους) και στο νότιο Αιγαίο, η Ρόδος, η Κως και πολλοί ακόμη προορισμοί», αναφέρει ο πρόεδρος της ΠΟΞ.

«Το Πάσχα πήγε εκπληκτικά καλά τόσο για τους γνωστούς όσο και για τους λιγότερους γνωστούς προορισμούς, καθώς ξενοδοχεία και βραχυχρόνια μίσθωση ξεπέρασαν σε πληρότητες το 90%», επισημαίνει ο πρόεδρος του Συνδέσμου των εν Ελλάδι Τουριστικών και Ταξιδιωτικών Γραφείων (HATTA), Νίκος Κελαϊδίτης.

«Εκείνο όμως, που παρατηρήθηκε έντονα φέτος, ήταν ότι επισκέφθηκαν την χώρα μας πολλοί ξένοι και μη Ορθόδοξοι, για να ζήσουν το Ελληνικό Πάσχα. Είδαμε μάλιστα και αφίξεις από Βραζιλία και Μεξικό», προσθέτει. Σε ό,τι αφορά τα ταξίδια των Ελλήνων στο εξωτερικό, ιδιαίτερη προτίμηση ως προορισμοί είχαν η Βουλγαρία, η Ιταλία, η Γαλλία, το Ντουμπάι, το Ισραήλ, η Αίγυπτος αλλά και Ιορδανία, που άρχισε να ανεβαίνει.

Μετά το Πάσχα έρχεται το τριήμερο Πρωτομαγιάς
Το τριήμερο της Πρωτομαγιάς ουσιαστικά σηματοδοτεί και την έναρξη της σεζόν για φέτος, αφού πλέον ανοίγουν όλα τα ξενοδοχεία και διαμορφώνονται οι πληρότητες του Μαΐου που φέτος ήδη αγγίζουν το 65%, ποσοστό ιδιαίτερα αυξημένο σε σχέση με το περσινό 35%, σύμφωνα με τον κ. Τάσιο.

«Δημιουργείται ένα ακόμη τριήμερο, κατά το οποίο έχουμε πολλές αφίξεις από τα Βαλκάνια. Την ίδια ώρα μπαίνουμε σε μια κανονική σεζόν που σίγουρα θα είναι στα επίπεδα του 2019 σε έσοδα και αφίξεις για όλη τη χώρα», συμπληρώνει ο κ.Τάσιος.

«Είναι μικρότερη η δυναμική της Πρωτομαγιάς γιατί είναι κοντά στο Πάσχα αλλά ουσιαστικά ανοίγει η σεζόν και έρχονται τουρίστες. Ήδη σε Ρόδο και Κρήτη έχει ανοίξει η σεζόν από αρχές Μαρτίου», σημειώνει ο κ.Κελαηδίτης. Ωστόσο οι Έλληνες που θα φύγουν για το τριήμερο της Πρωτομαγιάς, επιλέγουν τα μέρη που βρίσκονται κοντά σε αστικά κέντρα, όπως Ναύπλιο, Πάτρα, Ύδρα, Αίγινα και Εύβοια, κυρίως το νότιο μέρος», επισημαίνει ο κ.Κελαηδίτης.

https://www.newsit.gr/ellada/to-triimero-tis-protomagias-anoigei-tin-touristiki-sezon-stin-ellada-me-fora-apo-to-pasxa/3755728/

Την εκτίμηση ότι η τουριστική χρονιά του 2023 για την Ελλάδα θα είναι καλύτερη εκείνης του 2022 εξέφρασε σε συνέντευξη του στο Αθηναϊκό Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, Γιάννης Ρέτσος επισημαίνοντας ταυτόχρονα ότι με βάση τις διεθνείς τάσεις και τα επόμενα χρόνια δείχνουν περαιτέρω άνοδο των τουριστικών μεγεθών της χώρας.

Προς επίρρωση των παραπάνω, ο κ. Ρέτσος υπογραμμίζει ότι υπάρχει αισιοδοξία ότι ο ελληνικός τουρισμός το 2023 θα εισφέρει στην ελληνική οικονομία πέραν των 18,2 δισ. ευρώ, ξεπερνώντας δηλαδή το τουριστικό εισόδημα ρεκόρ της χρονιά του 2019. “Το “πόσο”, θα φανεί στην πορεία της χρονιάς” σημειώνει ο κ. Ρέτσος, αλλά την ίδια στιγμή ευελπιστεί όλα να εξελιχθούν ομαλά εφέτος, αφού υπενθυμίζει ότι και πέρυσι υπήρξε εκτίμηση ότι τα έσοδα θα κυμαίνονταν πέραν τω ν 18,2 δισ. ευρώ αλλά τελικά η τουριστική βιομηχανία ουσιαστικά κινήθηκε από τις αρχές του καλοκαιριού χάνοντας 3 και πλέον ζωτικούς μήνες.

Η Ελλάδα εξαργυρώνει το πολύ καλό Brand που χτίστηκε στην διάρκεια της πανδημίας

“Η Ελλάδα εξαργυρώνει το πολύ καλό Brand που χτίστηκε στην διάρκεια της πανδημίας υπογραμμίζει ο κ. Ρέτσος, όταν το 2020 ήταν η μόνη χώρα της Μεσογείου που άνοιξε τα σύνορα της με απόλυτη επιτυχία. Δώσαμε εξετάσεις και περάσαμε σαν μια χώρα που μπορεί να διαχειριστεί μια σοβαρή κρίση. Επιπρόσθετα το παράδειγμα της Ελλάδας ακολούθησαν και άλλες χώρες”, σημείωσε ο Γιάννης Ρέτσος προσθέτοντας ότι η φήμη της ασφάλειας που έχτισε η Ελλάδα εκείνη την περίοδο μας ακολουθεί ακόμα.

Χαρακτηριστικό εκείνης της δύσκολης περιόδου είναι το γεγονός ότι η Ελλάδα πήρε την τολμηρή απόφαση να ανοίξει τις πύλες εισόδου της για τους Αμερικανούς μετατρέποντας έτσι το αεροδρόμιο της Αθήνας σε έναν κόμβο για όλη την Ευρώπη. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα το τουριστικό ρεύμα της Αμερικής να δώσει ψήφο εμπιστοσύνης στην Ελλάδα για τώρα αλλά και για το μέλλον. “Οι Αμερικανοί έχουν γυρίσει στην Ελλάδα και θα αργήσουν να φύγουν” σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ρέτσος.

Από τι κινδυνεύει η Ελλάδα να χάσει την πέμπτη θέση που κατέχει ως παγκόσμιο αναγνωρίσιμο τουριστικό Brand

Στην ερώτηση από τι κινδυνεύει η Ελλάδα να χάσει την πέμπτη θέση που κατέχει ως παγκόσμιο αναγνωρίσιμο τουριστικό Brand, ο πρόεδρος του ΣΕΤΕ είναι σαφής: “Δεν θέλουμε στο μέλλον το ελληνικό Brand να κατρακυλήσει και να είναι μη ανιχνεύσιμο. Το να πέσει στην 7η θέση από την 5η δεν λέει κάτι. Το σημαντικό είναι να μείνουμε στην κορυφή των παγκόσμιων τουριστικών δυνάμεων”.

Και πως θα γίνει αυτό;

Ο Γιάννης Ρέτσος αφού εξηγεί ότι η δραστηριότητα του τουρισμού είναι κυκλική και τώρα που η Ελλάδα είναι στα “πάνω” της, θα πρέπει αυτό να συνοδεύεται με στρατηγική και οργάνωση για την επόμενη ημέρα. “Χρειάζεται στρατηγική, χρειάζεται οργάνωση προορισμών, χρειάζεται βελτίωση υποδομών, χρειάζεται διαχείριση απορριμμάτων. Είναι μερικά ζητήματα που θα πρέπει να δοθούν άμεσες απαντήσεις στα συγκεκριμένα μέτωπα” όπως λέει.

Την ίδια στιγμή απαραίτητα είναι τα σύγχρονα εργαλεία προώθησης της Ελλάδας, προκειμένου να είμαστε πιο μπροστά από τον ανταγωνισμό, όπως αναφέρει ο κ. Ρέτσος. Στο σημείο αυτό ο πρόεδρος του ΣΕΤΕ κάνει ειδική αναφορά στην εταιρεία προβολής του ΣΕΤΕ, την Marketing Greece, για την οποία, όπως λέει ο ιδιωτικός τομέας πρέπει να είναι υπερήφανος. “Η MG ξεκίνησε και στηρίχθηκε από τις επιχειρήσεις και εξελίχθηκε με τρόπο πρωτοπόρο. Τωρα, ο ΣΕΤΕ παίρνει αξία από την MG και αυτό είναι επιτυχία της Ιωάννας Δρέττα και της ομάδας της”, αναφέρει ο κ. Ρέτσος.

Το μεγάλο ζήτημα της τουριστικής βιομηχανίας εντοπίζεται στο θέμα της απασχόλησης

Για το 2023 το μεγάλο ζήτημα της τουριστικής βιομηχανίας εντοπίζεται στο θέμα της απασχόλησης και της αδυναμίας εύρεσης προσωπικού. Στην παρέμβαση του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων Γιάννης Ρέτσος σημείωσε ότι αποτελεί τεράστιο ζήτημα η έλλειψη προσωπικού στον κλάδο του τουρισμού, αλλά και σε άλλους κλάδους της οικονομίας. Δεδομένου ότι ο τουρισμός είναι παροχή υπηρεσίας, η αδυναμία εύρεσης καταρτισμένων εργαζομένων έχει επίπτωση στο προσφερόμενο προϊόν, σημειώνει. Οι παράγοντες για το φαινόμενο αυτό, που δεν είναι μόνο ελληνικό, είναι πολλοί. Ωστόσο δύο είναι είναι οι κύριοι κατά τον κύριο Ρέτσο.

Ο ένας παράγοντας συνδέεται με την πανδημία, που “βίαια” έθεσε εκτός λειτουργίας την παγκόσμια τουριστική βιομηχανία εξωθώντας τους εργαζόμενους σε άλλους κλάδους. Ο έτερος παράγοντας αφορά την περίοδο 2013-2019, όταν η τουριστική οικονομία αναπτυσσόταν και οι περισσότεροι τομείς της οικονομίας ήταν σε ύφεση. Την περίοδο αυτή οι εργαζόμενοι στράφηκαν μαζικά στον τουρισμό, ενώ από το 2020 έως το 2022 συνέβη ακριβώς το ανάποδο. Αυτοί οι δύο λόγοι σε συνδυασμό με την εποχικότητα της τουριστικής περιόδου επιτείνουν το πρόβλημα, σημειώνει ο κ. Ρέτσος. Ολα τα υπόλοιπα, όπως οι κακές συνθήκες της εργασίας, συμπληρώνουν το πρόβλημα.

Ελέγχους τώρα για την αντιμετώπιση των κακών συνθηκών απασχόλησης

Αναφερόμενος στις κακές συνθήκες εργασίας που παρατηρούνται την τουριστική περίοδο, σημείωσε ότι αυτό το ζήτημα αντιμετωπίζεται με ελέγχους. “Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο θα λέμε για κακές συνθήκες εργασίας. Τώρα δεν ασχολείται κανείς, ενώ τώρα είναι η περίοδος που πρέπει να ξεκινήσουν οι έλεγχοι”, σημείωσε ο κ. Ρέτσος.

Στα ξενοδοχεία το ελάχιστο όριο αμοιβών είναι υψηλότερο από το γενικό ελάχιστο όριο

Σε ό,τι αφορά το μισθολογικό καθεστώς των εργαζομένων στον τουρισμό ο πρόεδρος του ΣΕΤΕ υπενθυμίζει ότι “ο κλάδος των ξενοδοχείων που απασχολεί 150.000 εργαζόμενους στην χώρα, έχει υποχρεωτική κλαδική σύμβαση που σημαίνει ότι πρέπει να την εφαρμόζουν όλοι. Άρα οι αμοιβές που προκύπτουν, ακόμα και οι χαμηλότερες, είναι πολύ υψηλότερες από τη γενική συλλογική σύμβασης των εργαζομένων. Το ελάχιστο όριο είναι υψηλότερο από το γενικό ελάχιστο όριο, ενώ ταβάνι στους υψηλούς μισθούς δεν υπάρχει, αφού αυτό καθορίζεται από την αγορά. Οταν υπάρχει ζήτηση και μικρή προσφορά σε εργαζόμενους οι μισθοί ανεβαίνουν”, συμπληρώνει ο κ. Ρέτσος.

Απαραίτητη η κατάρτιση των εργαζομένων και η σύνδεση των σπουδών με την αγορά εργασίας

Με δεδομένο το γεγονός ότι το θέμα των ελλείψεων στο προσωπικό θα έχει διάρκεια ο πρόεδρος του ΣΕΤΕ σημειώνει ότι μεσοπρόθεσμα θα πρέπει ενταθεί η κατάρτιση νέων εργαζομένων για απόκτηση δεξιοτήτων στις ειδικότητες του τουρισμού, κάτι που όπως λέει ο ΣΕΤΕ, μέσω του Insete το κάνει, αλλά από μόνο του δεν αρκεί. “Χρειάζεται σε αυτή την διαδικασία να συμμετάσχουν ολά τα εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων που έχουμε στην χώρα προκειμένου να συνδέσουν την γνώση με την αγορά εργασίας.

Σε ό,τι αφορά τις άμεσες λύσεις, ο κ. Ρέτσος τονίζει ότι ο τουρισμός πρέπει να έχει ίσα δικαιώματα με τον αγροτικό τομέα και να εισάγει εργαζόμενους. “Θα πρέπει να δουμε την υπουργική απόφαση που θα εξειδικεύει τον αριθμό των εργαζομένων και τις ειδικότητες, γιατί κι αυτό πρέπει να γίνει με προσοχή, καθώς δεν θέλουμε να στρεβλώσουμε την αγορά εργασίας. Πρέπει να έλθουν άνθρωποι που θα απασχοληθούν σε θέσεις που δεν βρίσκονται σήμερα εργαζόμενοι με όρους εργασίας που ισχύουν ήδη στην Ελλάδα”, αναφέρει ο πρόεδρος του ΣΕΤΕ.

Αλλαγή σκυτάλης στην ηγεσία του ΣΕΤΕ

Ο Γιάννης Ρέτσος έχοντας συμπληρώσει δύο θητείες στο τιμόνι του ΣΕΤΕ θα παραδώσει την σκυτάλη στην επόμενη ηγεσία του συνδέσμου την 31η Μαΐου όπου έχει προγραμματιστεί η ετήσια γενική συνέλευση του. Βιώνοντας απροσδόκητα μεγάλες δυσκολίες στη διάρκεια της θητείας του, ο Γιάννης Ρέτσος είναι περήφανος για την πορεία του στον ΣΕΤΕ. Δεν θα άλλαζε τα 3 τελευταία χρόνια των δυσκολιών της πανδημίας, αφού οι δυσκολίες βοηθάνε να αναδείξει κανείς τις ηγετικές του ικανότητες, όπως λέει. Την επόμενη διοίκηση ο κ. Ρέτσος την συμβουλεύει ότι θα πρέπει να είναι σε στενή επικοινωνία με την εκάστοτε κυβέρνηση και την πολιτική ηγεσία του τουρισμού, γιατί οσο πιο στενή είναι η συνεργασία τόσο πιο καλά θα είναι τα αποτελέσματα για τον ελληνικό τουρισμό.

enikonomia.gr

Προς επίτευξη του φετινού στοιχήματος, για υπέρβαση των αφίξεων και των εσόδων του 2019, βαδίζει ο τουρισμός. Η θετική πορεία των πρώτων μηνών συνοδεύεται από αυξημένες κρατήσεις για την συνέχεια, ενώ θετικές προδιαγράφονται και οι προοπτικές επιμέρους κλάδων, όπως αυτού της κρουαζιέρας.

Ειδικότερα, η πορεία των δύο πρώτων μηνών κινείται σε πολύ ικανοποιητικά επίπεδα, δεδομένης και της παραδοσιακά έντονης εποχικότητας του κλάδου. Ενδεικτικά είναι τα στοιχεία της ΤτΕ σύμφωνα με τα οποία τα έσοδα τον Ιανουάριο έφτασαν τα 224,2 εκατ. ευρώ, έναντι 130,5 εκατ. ευρώ τον αντίστοιχο μήνα του 2022 όπου υπήρχε αναζωπύρωση της πανδημίας, καταγράφοντας άνοδο της τάξης του 71,9%. Μάλιστα σύμφωνα με τα έσοδα του 2019, τα οποία είχαν διαμορφωθεί στα 232 εκατ. ευρώ, η υστέρηση περιορίστηκε στα -3,4%.

Αντίστοιχα, η εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση τον Ιανουάριο του 2023 διαμορφώθηκε σε 635,5 χιλ. ταξιδιώτες, αυξημένη κατά 86,1% σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του 2022, παραμένοντας μειωμένη μόλις 3,7% σε σχέση με τους 660 χιλ. ταξιδιώτες που είχε υποδεχτεί η χώρα μας το 2019.

Απογειώθηκαν οι αεροπορικές αφίξεις
Τις επιδόσεις ισχυροποιούν τα στοιχεία των αεροπορικών αφίξεων, τα οποία δείχνουν ότι η χώρα μας υποδέχτηκε τους δύο πρώτους μήνες του έτους περισσότερους επιβάτες από την αντίστοιχη περίοδο της χρυσής για τον τουρισμό χρονιάς του 2019. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας, ο φετινός Φεβρουάριος κατέγραψε αύξηση διακίνησης επιβατών κατά +53,3% σε σύγκριση με το 2022 και κατά +1,5% σε σύγκριση με το 2019, καθώς φέτος διακινήθηκαν 2.072.960 επιβάτες, το 2022 1.351.951 και το 2019 2.042.595.

Όσο για το πρώτο δίμηνο του έτους στην Ελλάδα (Ιανουάριος και Φεβρουάριος 2023) το σύνολο των διακινούμενων επιβατών στα αεροδρόμια, (αφίξεις και αναχωρήσεις επιβατών εξωτερικού και εσωτερικού), έφτασε τα 4.282.553, έναντι 2.605.083 το αντίστοιχο διάστημα του 2022 και 4.178.269 επιβατών το 2019. Από τα ανωτέρω στατιστικά στοιχεία, προκύπτει αύξηση επιβατικής κίνησης +64,4% σε σχέση με το 2022 και αύξηση +2,5% σε σχέση με το 2019.

Πανομοιότυπη ήταν και η εικόνα των πτήσεων (αφίξεις και αναχωρήσεις αεροσκαφών εσωτερικού και εξωτερικού). Τον Φεβρουάριο του 2023 πραγματοποιήθηκαν 19.605 πτήσεις, έναντι 17.445 το 2022 και 19.930 πτήσεων το 2019, με το δείκτη αεροπορικής κίνησης να σημειώνει αύξηση +12,4%, σε σύγκριση με το 2022 και οριακή μείωση -1,6% σε σύγκριση με το 2019.

Επιπλέον, το πρώτο δίμηνο (Ιανουάριος /Φεβρουάριος 2023) πραγματοποιήθηκαν 41.933 πτήσεις το 2023, έναντι 36.211 το 2022 και 42.149 πτήσεων το 2019, με το δείκτη αεροπορικής κίνησης α΄ διμήνου να σημειώνει άνοδο +15,8% σε σύγκριση με το 2022 και οριακή μείωση -0,5% σε σύγκριση με το 2019. Τροφοδότης των αεροπορικών αφίξεων ήταν δε οι διεθνείς επισκέπτες, οι οποίοι ψήφισαν Ελλάδα ακόμα και τον παραδοσιακά νεκρό τουριστικό μήνα του έτους, τον Ιανουάριο.

Λαμπρές προοπτικές για βραχυχρόνιες μισθώσεις και κρουαζιέρα
Καλή εικόνα εμφανίζουν μάλιστα και επιμέρους τουριστικοί κλάδοι, όπως οι βραχυχρόνιες μισθώσεις και η κρουαζιέρα.

Στην περίπτωση των βραχυχρόνιων μισθώσεων, η αύξηση της ζήτησης σε σχέση με πέρυσι έφτασε τον Φεβρουάριο το 60% παρουσιάζοντας την καλύτερη επίδοση μεταξύ των ευρωπαϊκών τουριστικών προορισμών, ενώ αύξηση παρουσίασε και η προσφορά των καταλυμάτων αλλά και η μέση ημερήσια τιμή (ADR) σε σχέση με το 2022. Αυξημένες μάλιστα παραμένουν οι κρατήσεις τύπου Airbnb και για το επόμενο εξάμηνο.

Όσο για την κρουαζιέρα έχοντας κατακτήσει το στοίχημα της επιμήκυνσης στους 11 μήνες του χρόνου, έχει προοπτικές να κινηθεί κατά 15% υψηλότερα σε σχέση με το 2022, όπως επεσήμανε ο υπουργός Τουρισμού, Βασίλης Κικίλιας σε σημερινή συνέντευξή του στην ΕΡΤ.

Στα 20 δισ. ο πήχης των εσόδων για φέτος
Οι ενδείξεις είναι ευοίωνες για το σύνολο του κλάδου παρά τις όποιες προκλήσεις εξακολουθούν να υπάρχουν στο διεθνές στερέωμα. Το ενδιαφέρον των τουριστών είναι ήδη έντονο για την περίοδο του Πάσχα, ενώ ιδιαιτέρως αυξημένη προδιαγράφεται η κίνηση και για την περίοδο του καλοκαιριού, με το παράθυρο επέκτασης της σεζόν μέχρι και τον Νοέμβριο να παραμένει ανοιχτό.

Ο πήχης των εσόδων για φέτος μάλιστα προσδιορίζεται από παράγοντες του κλάδου στα 20 δισ. ευρώ, στοίχημα που δεν θεωρείται ανέφικτο αν σκεφτεί κανείς ότι οι προκρατήσεις είναι κατά 20% αυξημένες σε σχέση με πέρυσι για το σύνολο της χώρας, και οι περισσότεροι tour operators έχουν επεκτείνει τα προγράμματά τους για την Ελλάδα.

Πηγή insider.gr 

Τα πιο δυναμικά τουριστικά εμπορικά προϊόντα είναι τα ενθύμια και ακολουθούν τα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα

Τα σημαντικά περιθώρια για την περαιτέρω ενεργοποίηση των πολλαπλασιαστικών επιπτώσεων του τουρισμού στις εμπορικές επιχειρήσεις αναδεικνύει σχετική έρευνα της Ελληνικής Συνομοσπονδίας Εμπορίου και Επιχειρηματικότητας (ΕΣΕΕ) που παρουσιάστηκε σε εκδήλωση παρουσία του υπουργού Τουρισμού Βασίλη Κικίλια, ο οποίος πρότεινε την υπογραφή μνημονίου συνεργασίας για την προώθηση του «Shopping in Greece».

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, οι σημαντικότερες εθνικότητες τουριστών που επισκέπτονται τη χώρα είναι οι Άγγλοι, οι Γερμανοί, οι Γάλλοι, οι Ιταλοί και οι Αμερικάνοι οι οποίοι επιλέγουν για τη διαμονή τους κυρίως ξενοδοχείο all inclusive ή μη (62,5%) και κατάλυμα βραχυχρόνιας μίσθωσης (τύπου Airbnb) (19,9%).

Οι περισσότεροι (52,8%) έχουν εισόδημα μεταξύ 15.000 – 50.000 ευρώ και δαπανούν λίγο περισσότερα από 200 ευρώ την ημέρα/άτομο. Από αυτά τα ποσά το 9% πηγαίνει στην αγορά προϊόντων από εμπορικές επιχειρήσεις και το 6% στην αγορά τροφίμων. Η υψηλότερη δαπάνη σε αγορές καταγράφεται στην Κρήτη (26 ευρώ) με τους Αμερικανούς να σημειώνουν την ισχυρότερη ροπή κατανάλωσης από εμπορικές επιχειρήσεις (21 ευρώ).

Τα πιο δυναμικά τουριστικά εμπορικά προϊόντα είναι τα ενθύμια (souvenirs, 24,3%) και τα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα (19,2%) με τον κυριότερο λόγο των αγορών να είναι η τάση των ξένων επισκεπτών να προμηθευτούν αναμνηστικά από τον τόπο που επισκέπτονται (29,6%).

Οι περισσότεροι ξένοι τουρίστες επιλέγουν για τις αγορές τους κυρίως τοπικά καταστήματα/τοπικές αγορές (62%) ενώ οι περισσότεροι από αυτούς (47,6%) δηλώνουν πως είναι παρά πολύ/πολύ πιθανό να αγοράσουν εξ’ αποστάσεως κάποιο ελληνικό προϊόν όταν επιστρέψουν στη χώρα τους.

«Τουρισμός και εμπόριο είναι δύο έννοιες αλληλένδετες», τόνισε ο κ. Κικίλιας και πρόσθεσε: «Ως υπουργός Τουρισμού θα ήθελα να προτείνω μια μεγαλύτερη σύνδεση με την ΕΣΕΕ. Μέσα από 2 τρόπους.
Πρώτον να προχωρήσουμε σε ένα Μνημόνιο Συνεργασίας για να προωθήσουμε στοχευμένα το Shopping in Greece.
Και δεύτερον, στη λογική που είχε κινηθεί η καμπάνια μας Greekend η οποία είχε γίνει viral – επισκέπτες για ένα τριήμερο στις πόλεις μας, που διασκεδάζουν, ψωνίζουν, επισκέπτονται τα μουσεία μας – να δούμε τον ΕΟΤ με ποιο τρόπο θα μπορούσε να γίνει μια καμπάνια στοχευμένη προς αυτήν την κατεύθυνση».

Ο πρόεδρος της ΕΣΕΕ Γιώργος Καρανίκας τόνισε η αναγγελία για κοινή καμπάνια του ΕΟΤ με την ΕΣΕΕ για την ενίσχυση της προβολής του ελληνικού εμπορίου μέσω του τουρισμού ικανοποιεί ένα διαχρονικό αίτημα του εμπορικού κόσμου της χώρας.
Σημείωσε ότι το ζητούμενο είναι να καταφέρουμε να μεταβούμε σε ένα βιώσιμο μοντέλο σε όλο το «οικοσύστημα» του τουρισμού το οποίο θα συμπεριλάβει και όλους τους υπόλοιπους κλάδους που βρίσκονται γύρω του, όπως είναι το εμπόριο, η αγροδιατροφή η δημιουργική οικονομία κ.λπ.
Ειδικά για το εμπόριο τόνισε πως το στοίχημα είναι να δοθούν «εργαλεία» στις μικρές και πολύ μικρές εμπορικές επιχειρήσεις ώστε να πωλούν τα προϊόντα τους εξ αποστάσεως στους αλλοδαπούς τουρίστες, μετά την αναχώρησή τους από τη χώρα μας.